Wiemy, że jest źle. Co dalej? Refleksja na temat raportu z badań nt. dobrostanu zawodowego nauczycieli.

*Ilustracja: Alicja Matusiak*
*Artykuł ukazał się w 12. numerze kwartalnika „Młodzi o Polityce”*

Nauczyciel – demiurg

Pod koniec XX wieku włoski neurofizjolog Giacomo Rizzolatti odkrył, że w mózgu człowieka funkcjonują tzw. neurony lustrzane. Podczas badań nad korą ruchową zauważył, że w mózgu wykonującego jakąś czynność aktywują się te same obszary, co w mózgu osoby go obserwującej. Oznacza to, między innymi, że dzięki owym neuronom jesteśmy w stanie odgadnąć intencje, emocje innych ludzi. Co ciekawe, są one niezwykle ważne podczas procesu uczenia się, który niewątpliwie łączy się z przeżywaniem pewnych stanów emocjonalnych.^{^[1]}

Większość dzieci w naszym społeczeństwie uczy się w szkole, która jest miejscem spotkania trzech grup społecznych: uczniów, nauczycieli i rodziców. Przeważającą część czasu uczniowie spędzają na lekcjach w towarzystwie nauczycieli, których bardzo dokładnie obserwują, niejako ucząc się przez to pewnych zachowań i postaw prezentowanych czy to na lekcji, czy na korytarzu szkolnym. Nauczyciel bowiem pełni strategiczną rolę w systemie szkolnym, jest tak naprawdę kreatorem tego, co dzieje się podczas lekcji. Ma ogromną moc sprawczą. To nieprawda, że nauczyciel jest ograniczony podręcznikiem czy programem. Hamować może go tylko brak motywacji, kreatywności, zasobów fizycznych czy psychicznych lub… czasu. Tak więc, hamulców jest sporo. Jak twierdzi prof. Helena Słotwińska: Sukces edukacyjny ucznia zależy od nauczycieli jako inicjatorów wyzwalania u uczniów pozytywnych relacji, nauczyciel, który jest wzorem osobowym dla swoich uczniów, ma ogromne możliwości pozytywnego oddziaływania na ich sferę̨ intelektualną, emocjonalną i duchową.^{^[2]} Dlatego nauczyciel jest swoistego rodzaju demiurgiem, który ma moc zmieniania świata. Jest to bez wątpienia praca ważna, twórcza, ale przez to wymagająca, obciążająca i powodująca wiele frustracji i stresu, co wpływa na dobrostan zawodowy nauczycieli.

Wypaleni nauczyciele

Nauczyciele są zawodem szczególnie narażonym na wypalenie zawodowe, ponieważ wykonują pracę, która wymaga niezwykle dużego wkładu emocjonalnego. Domaga się ciągłych kontaktów z uczniami, rodzicami oraz innymi nauczycielami. Nauczyciel – jako jeden z niewielu zawodów ma zapewniony dodatkowy urlop dla poratowania zdrowia.^{^[3]} W znacznym stopniu obrazuje to, na jakie obciążenie jest on narażony. Nauczyciele pełnią rolę dydaktyków, wychowawców, doradców, mediatorów… a każda z nich angażuje emocjonalnie. Praca nauczyciela wymaga wielu kompetencji i umiejętności interpersonalnych. W szczególności wykonywania zadań nakierowanych na rozwój dzieci i młodzieży, którzy często przeżywają różnego rodzaju kryzysy. Wymogi stawiane przez Ministerstwo Edukacji i Nauki są niezwykle szerokie. Ponadto nauczyciel wystawiony jest na ocenę – ze strony dyrekcji, uczniów, rodziców, kuratoriów itd. Z badań wynika też, że w szkołach często utrwalane są postawy konformizmu i posłuszeństwa – lepiej nie wychylać się z nowymi pomysłami, bo może to skutkować negatywną oceną ze strony innych.^{^[4]} Jest to zawód o wysokiej ekspozycji społecznej i narażony na permanentny stres. O nauczycielach dużo się mówi, pisze, słyszy w mediach. Obraz polskiego nauczyciela jest raczej negatywny, na co wskazuje tzw. negatywna selekcja do zawodu nauczyciela. Zwraca na to uwagę Najwyższa Izba Kontroli w raporcie Przygotowanie do wykonywania zawodu nauczyciela.^{^[5]} Uznano w nim, że obecny model kształcenia charakteryzuje się brakiem większych wymagań przy rekrutacji na studia oraz względna łatwość przy uzyskaniu kwalifikacji. Zawód nauczyciela w rynkowej rzeczywistości jest zwyczajnie nieopłacalny dla absolwentów z wysokim wykształceniem oraz umiejętnościami pozwalającymi na funkcjonowanie na rynku pracy. NIK stwierdził również, że na poziom kształcenia nauczycieli wpływa w dużym stopniu brak badań predyspozycji kandydata w procesie przyjmowania na studia. Predyspozycje studentów powinny być ciągle sprawdzane w toku studiów. Z badań przeprowadzonych przez NIK wynika, że 77% badanych nauczycieli jest zdania, że ich pracę mogłoby poprawić zwiększenie prestiżu zawodu nauczyciela. Jednak jak budować prestiż? Jak wskazuje kontrola NIKu, potrzebne są zmiany przede wszystkim w zakresie rekrutacji kandydatów na stanowiska nauczycielskie oraz poprawa przygotowania psychologiczno-pedagogicznego.^{^[6]} Nauczyciele są także nadmiernie obciążeni obowiązkami, za które nie są odpowiednio wynagradzani, i na które nie są wystarczająco przygotowani. Można powiedzieć, że wielu nauczycieli realizuje swoje zadania społecznie.^{^[7]} A nauczyciel ma być dobrym specjalistą i pedagogiem, niekoniecznie aktywistą. Warunki pracy nauczycieli nie zawsze są dobre. Wpływa to na samopoczucie i motywację do pracy. NIK wykazał, że w niemal połowie badanych szkół nauczyciele nie mieli zapewnionych odpowiednich warunków do pracy, dostępu do pracowni i pomocy naukowych. Muszą korzystać z własnego sprzętu czy Internetu. Poniższy wykres prezentuje rozkład odpowiedzi w badaniu Najwyższej Izby Kontroli.

Źródło grafiki: NIK o organizacji pracy nauczycieli w szkołach publicznych – część I, 02.09.2021 [w:] https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/nik-o-organizacji-pracy-nauczycieli-w-szkolach-publicznych-czesc-i.html [dostęp 31.05.2023 r.].

Powyższa grafika prezentuje rozkład obowiązków nauczycieli, głównie tych, które wykonywane są poza pracą w szkole przy tablicy. Głos, że nauczyciele mają łatwiej, bo pracują 18 godzin tygodniowo jest oczywiście nieprawdziwy. Pracy jest o wiele więcej. Niekiedy tygodniowy czas pracy wynosi powyżej 40 godzin, nie mówiąc już o przeciążeniu psychicznym i ciągłym myśleniu o uczniach. Nauczyciele bowiem często nie potrafią odciąć się od obowiązków szkolnych. Ma to niewątpliwie duży wpływ na potencjalne wypalenie zawodowe.

Badanie dobrostanu nauczycieli

Portal Librus^{^[8]} wczesną wiosną 2023 r. przeprowadził badanie dobrostanu zawodowego nauczycieli. Wzięło w nim udział 7106 nauczycieli z różnych typów szkół. Jest to największe tego typu badanie przeprowadzone w ostatnich latach w Polsce. Posłużono się modelem badawczym na podstawie modelu dobrostanu PERMA opierającego się na psychologii pozytywnej. Dokonano pomiaru:

emocji w pracy (pozytywnych i negatywnych), zaangażowania w pracę, relacji ze współpracownikami, poczucia sensu w pracy i poczucia własnej skuteczności jako składowych dobrostanu,
postrzeganego stresu w pracy, objawów wypalenia zawodowego i poczucia braku sensu w pracy jako składowych złego samopoczucia.^{^[9]}

Dobrostan to pewien subiektywny stan poczucia szczęścia, pomyślności, zadowolenia z życia.^{^[10]} Według prof. Czapińskiego możemy wyróżnić trzy warstwy szczęścia: wolę życia, ogólny dobrostan psychiczny, zadowolenie z poszczególnych dziedzin życia.^{^[11]} Wysoki poziom dobrostanu pozwala nie tylko żyć lepiej i szczęśliwiej jako jednostka, ale także przyczynia się do lepszego funkcjonowania społeczeństwa jako całości. Badanie dobrostanu jest złożoną kwestią, ponieważ dotyka bardzo subiektywnych, nieuchwytnych uczuć, często rozmytych w czasie. Jednak każdy sygnał, dotyczący tego, jak nauczyciele czują się w swojej pracy jest ważny dla wszystkich, którzy odpowiedzialni są za edukację. Warto przyjrzeć się szczegółowym wynikom badań i zastanowić się, co można zrobić dalej?

Źródło: Ogólnopolskie badanie dobrostanu zawodowego nauczycieli Jak nauczyciele czują się w swojej pracy? Raport skrócony, LIBRUS, marzec 2023 r. https://files.librus.pl/art/23/03/4/Raport_SKROCONY_dobrostan_zawodowy_nauczycieli_Librus_marzec2023.pdf (dostęp 31.05.2023).

Polscy nauczyciele są niezwykle zaangażowani w swoją pracę. Pokazują to wyniki różnych badań.^{^[12]} Zaangażowani nie tylko fizyczne, ale także poznawczo i emocjonalne. Dodatkowo ciągła obecność stresorów i negatywnych aspektów pracy sprawia, że konieczne jest dodatkowe zaangażowanie w ich niwelowanie. Prowadzi to do wyczerpania, chronicznego zmęczenia, a nawet wypalenia zawodowego. Ważne jest to, że duża część nauczycieli ma poczucie sensu pracy, jednak gorzej wypada poczucie skuteczności, które jest niezwykle ważne w każdej pracy.

Jest faktem, że nauczyciele niejednokrotnie wchodzą całym sobą w to, co robią. Przygotowują lekcje, zajęcia dodatkowe, wycieczki, spotkania z rodzicami… a dodatkowo uczestniczą w szkoleniach, webinariach, studiach podyplomowych. Zasypywani są pracą administracyjną. Ogrom tej pracy sprawia nieraz, że sprawy wychowawcze schodzą na dalszy plan, a cierpią na tym najbardziej uczniowie.

Zaangażowanie fizyczne oznacza po prostu, że trzeba być – być w gotowości do podjęcia działań. Społeczne oczekiwania wobec nauczycieli ciągle się zmieniają. Wobec tego nauczyciel musi być przygotowany do ich spełniania. Rola nauczyciela bywa także rolą terapeuty. Obecnie, kiedy naprawdę duża grupa uczniów doświadcza kryzysów zdrowia psychicznego oraz posiada orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, nauczyciele muszą radzić sobie z nowymi wyzwaniami. Według prawa nauczyciel jest zobowiązany:

rozpoznawać indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne uczniów;
określać mocne strony, predyspozycje, zainteresowania i uzdolnienia uczniów;
rozpoznawać przyczyny niepowodzeń́ edukacyjnych lub trudności w funkcjonowaniu uczniów, w tym barier i ograniczeń́ utrudniających funkcjonowanie uczniów i ich uczestnictwo w życiu przedszkola, szkoły lub placówki;
podejmować działannia sprzyjające rozwojowi kompetencji oraz potencjału uczniów w celu podnoszenia efektywności uczenia się i poprawy ich funkcjonowania;
współpracować z poradnią w procesie diagnostycznym i postdiagnostycznym, w szczególności w zakresie oceny funkcjonowania uczniów, barier i ograniczeń w środowisku utrudniającym funkcjonowanie uczniów i ich uczestnictwo w życiu przedszkola, szkoły lub placówki oraz efektów działań podejmowanych w celu poprawy funkcjonowania ucznia oraz planowania dalszych działań.^{^[13]}

Taki zakres zadań wymaga wielkiego zaangażowania na wszystkich poziomach, zwłaszcza kiedy nie ma się odpowiedniego przygotowania do pełnienia funkcji terapeutycznych.

Bez wątpienia nauczyciele doświadczają zbyt dużego poziomu stresu, tzw. dystresu, który jest związany z tym, że (jak mówią nauczyciele): nie zawsze mają kontrolę nad ważnymi dla siebie sprawami zawodowymi, czują się zdenerwowani niespodziewanymi sytuacjami w pracy, zdarzają się sytuacje, że nie są oni w stanie poradzić sobie z obowiązkami i trudnościami zawodowymi, piętrzące problemy powodują u nich irytację i złość.^{^[14]}

Co może być dla wielu bardzo ciekawe poziom odczuwanego stresu oraz ogólnego poziomu dobrostanu nie jest związany ze zmiennymi socjodemograficznymi. Może to zaskakiwać, ponieważ istnieją stereotypy i przekonania, że poziom doświadczenia wpływa pozytywnie na funkcjonowanie zawodowe oraz że występują różnice między wsią a miastem.

Czy nauczyciele czują się skuteczni? Z badań wynika, że duża część badanych (42,33%) ma niskie poczucie własnej skuteczności w zakresie motywowania uczniów i dopasowania programu nauczania. Jest prawdą, że współcześnie młodzież bardzo często traci poczucie sensu nauki, kiedy muszą przyswoić ogrom materiału (często bezrefleksyjnie podawanego przez nauczycieli, słynne przepisywanie podręcznika. Takie sytuacje są niestety częste. Z czego to wynika? Nauczyciele po prostu boją się konsekwencji niezrealizowanego materiału. Co się wydarzy, kiedy nie zostanie przerobiona podstawa programowa? Właściwie nie wiadomo… uczniowie stracą wiedzę z danego tematu? Kwestia przeładowanego programu to osobna rzecz do omówienia. Uczniowie szkół podstawowych i ponadpodstawowych muszą przyswoić ogromne partie materiału, który często jest niezwiązany z ich zainteresowaniami, a przekazywany jest w sposób oderwany od codziennego kontekstu. W takim wypadku trudno mówić o motywacji. Nauczyciele nie mają za dużo energii, aby wykazać się kreatywnością w modyfikowaniu i przystosowaniu programu do potrzeb konkretnych uczniów. Niemal 20% badanych ma niskie poczucie skuteczności w zakresie nauczania i kooperacji ze współpracownikami. Niestety z badań wynika, że nauczyciele nie ufają sobie wzajemnie. Jak wskazuje badaczka społeczna, pedagożka Joanna M. Łukasik: Nauczyciele nie ufają sobie w większości obszarów funkcjonowania zawodowego, nie mają dobrych relacji interpersonalnych, jeśli zaś już ufają innym, to najczęściej odnosi się to do działań organizacyjno-porządkowych w miejscu pracy. Wynika to między innymi z negatywnej rywalizacji, przywłaszczania pomysłów innych, bezwzględnego dążenia do własnego sukcesu, uznania władzy kosztem innych, a nawet celowego krzywdzenia innych (plotkowanie, etykietyzacja).^{^[15]}

Kolejnym badanym aspektem była częstość występowania ogólnych objawów wypalenia zawodowego. Z danych wynika, że duża część nauczycieli często doświadcza tego typu symptomów. Powinno być to alarmującym sygnałem dla Ministerstwa Edukacji i Nauki.

Ponad połowa badanych doświadcza ciągłego złego samopoczucia podczas pracy. Sytuacja ta pokazuje, że jesteśmy naprawdę w złym miejscu, jeśli chodzi o dobrostan naszych nauczycieli. Dane te powinny być komentowane i omawiane w przestrzeni publicznej. Póki co – cisza. Według Ministerstwa nauczyciele mają świetne warunki pracy i dużo zarabiają. Taka sytuacja może w dłuższej perspektywie doprowadzić do katastrofy w naszym systemie oświaty. Coś musi się zmienić. W obecnej sytuacji milczenie i czekanie na katastrofę jest co najmniej nieodpowiedzialne.

Bardzo często nauczyciele czują się niedoceniani i traktowani przedmiotowo. Ilustrują to wypowiedzi: często czuję się jak sprężynka, trybik w machinie szkoły, czasami mam wrażenie, że robię zupełnie coś innego niż powinnam, ale muszę, bo trzeba, bo takie są wytyczne, żałuję, że mam tak mało czasu, żeby poznać moich uczniów, tak naprawdę to nie wiem czy znam moją klasę, ale robię co możliwe, by ich lepiej poznać, chcę być naprawdę dobrym nauczycielem, ale czy dzisiaj to możliwe, jak od ucznia ważniejsze są papiery.^{^[16]}

Rekomendacje: oczekiwania vs rzeczywistość

Autorzy badania w raporcie zawarli szereg rekomendacji dla nauczycieli, dyrektorów szkół, środowiska akademickiego oraz decydentów politycznych co należy zrobić, aby poprawić dobrostan zawodowy polskich nauczycieli. Wszystkie one są istotne i warte refleksji. Trzeba jednak zastanowić się, czy wdrożenie ich w życie jest współcześnie realne? Przyjrzyjmy się zatem owym rekomendacjom:

Cykliczne monitorowanie zarówno pozytywnych, jak i negatywnych elementów samopoczucia nauczycieli przy pomocy spotkań indywidualnych, rozmów grupowych i ankiet ewaluacyjnych.^{^[17]}

Takie działania są bardzo ważne z perspektywy osób zarządzających oświatą. Cykliczne badania i spotkania powinny odbywać się w każdej szkole oraz na poziomie lokalnym. Często jednak można spotkać się z sytuacją, gdzie odpowiedzialnośc za takie spotkania spada na barki pedagoga lub/i psychologa szkolnego, którzy są i tak obciążeni innymi zadaniami.

Wdrożenie działań profilaktycznych skoncentrowanych na zdrowiu fizycznym i psychicznym nauczycieli poprzez warsztaty, szkolenia i kontakt z profesjonalistami w dziedzinie medycyny, psychologii i pedagogiki.

Postulat piękny, ale… czy obecnie możliwy do zrealizowania? Wymaga na pewno dużych nakładów czasowych i finansowych, a niedofinansowanie oświaty jest palącym problemem naszego społeczeństwa. W szkołach brakuje pieniędzy na podstawowe pomoce dydaktyczne, papier do ksera czy środki czystości, co dopiero na organizację tego typu wydarzeń…

Tworzenie sprzyjających warunków do komunikacji z podwładnymi. Inicjowanie i podtrzymywanie komunikacji dwustronnej, w której wykorzystuje się pogłębioną informację zwrotną oraz wzmacnianie poczucia skuteczności nauczycieli.

Kolejny bardzo ważny punkt dla wszystkich zarządzających oświatą. Kluczowe jest tutaj wyrażenie pogłębiona informacja zwrotna. Nie wystarczy krótki komentarz czy skinięcie głową. Nauczyciele potrzebują słów wsparcia, docenienia. Można także zastanowić się czym są owe sprzyjające warunki do komunikacji? Czy jest to zapewnienie więcej czasu, czy odpowiednie pomieszczenia czy może platformy cyfrowe? Prawdopodobnie dla każdej placówki te sprzyjające warunki będą oznaczały co innego.

Budowanie kultury organizacji opartej na relacjach poprzez rozwój networkingu wewnątrz organizacji i w jej otoczeniu oraz zachęcanie nauczycieli do udziału w inicjatywach pozazawodowych, które pomogą budować wspólną tożsamość i poczucie spójności grupy.

A to już moim zdaniem zadanie dla nauczycieli i rodziców. Przede wszystkim budowanie zaufania pomiędzy współpracownikami i rodzicami. W mediach społecznościowych istnieje wiele grup nauczycielskich. Niestety z obserwacji wynika, że są to miejsca pełne agresji, wzajemnego obrażania się. Brakuje konstruktywnej informacji zwrotnej i przede wszystkim wsparcia. Co ma pomyśleć młody nauczyciel, który dopiero wchodzi do zawodu i na powitanie słyszy takie słowa: “Co Ty tu robisz?”, “Nie warto”, “Po co się w to pchasz?”. Po drugie nauczyciele powinni mieć poczucie, że grają do jednej bramki. Oznacza to w praktyce, że działania dydaktyczne i wychowawcze powinny być spójne w obrębie jednej placówki. Sposoby oceniania czy weryfikowania wiedzy również powinny być ujednolicone. Uczniowie przez każdego nauczyciela traktowani w inny sposób będą widzieli brak konsekwencji, co może prowadzić do utraty zaufania do dorosłych, którzy powinni być oparciem w trudnych, niepewnych chwilach.

Promocja zdrowia fizycznego poprzez organizowanie wydarzeń i aktywności zorientowanych na zarządzanie własną energią oraz nabywanie umiejętności świadomego odpoczynku.

To na pewno ważny postulat dla wszystkich, nie tylko nauczycieli. Jednak dość trudny w realizacji, kiedy czasu na dodatkowe aktywności jest za mało. Zawód nauczyciela jest zawodem w dużym stopniu wykonywanym przez kobiety, które są dodatkowo obciążone obowiązkami domowymi. W naszym społeczeństwie ciągle jeszcze dominuje model, w którym to kobieta głównie zajmuje się dzieckiem i domem. W takim wypadku nauczycielka stara się dzielić energię pomiędzy te dwa obszary: praca – dom. Czasu na odpoczynek brakuje. Natomiast ważne jest edukowanie społeczeństwa w zakresie zarządzania sobą w czasie i tego, jak nie zatracić się w pracy i obowiązkach.

Wspieranie kooperacji nauczycieli z rodzicami i opiekunami uczniów poprzez rozwój dwustronnej komunikacji oraz włączanie rodziców i opiekunów w aktywności szkolne.

Rolą nauczyciela jest wspieranie wszechstronnego rozwoju ucznia, dbanie o jego bezpieczeństwo i wykształcenie. Można powiedzieć, że rodzice mają podobne zadania. Oczywiście nauczyciel tylko (aż) wspiera rodziców w ich wychowawczej, rodzicielskiej roli. Nauczyciel jednak rodzica nie zastąpi. Idealną sytuacją jest, kiedy te dwie grupy współdziałają, komunikują się i co najważniejsze – mają do siebie zaufanie. Wzajemny szacunek, poszanowanie dobra wspólnego, szacunek do pracy i wysiłku innych osób, to kluczowe wartości, którymi powinni kierować się nauczyciele, rodzice i przez własny przykład uczyć dzieci takich właśnie postaw. Podejrzliwość, roszczenia, a nawet agresja niestety nierzadko zdarzają się na linii rodzic – nauczyciel. A przecież grają oni do tej samej bramki! W ostatnich latach niestety widać dużą zmianę w poczuciu jedności społeczeństwa. Ma na to wpływ nie tylko pogłębiająca się atomizacja społeczeństwa, ale i polaryzacja polityczna. Cytując słowa Jarosława Pytlaka, wybitnego polskiego pedagoga, dyrektora szkoły: To bardzo istotna zmiana dla nauczycieli. Budowanie społeczności szkolnej, oparte na mniejszej lub większej, ale, gotowości do świadczenia siebie na rzecz innych, jest dzisiaj passé. Szkoda na to czasu, który można przeznaczyć na skuteczniejsze przygotowania do egzaminów. Szkoda czasu dzieciom, szkoda rodzicom, coraz częściej szkoda nauczycielom. ^{^[18]}

Promocja dbania o dobrostan psychiczny przy pomocy warsztatów, szkoleń i treningów skoncentrowanych na zdobywaniu metod i narzędzi do indywidualnej pracy nad wzmacnianiem psychicznych zasobów nauczycieli.

Przy tej rekomendacji sprawa wygląda podobnie jak w jednym z poprzednich punktów. Wiedza i umiejętności w zakresie samodoskonalenia zawodowego powinny być kształtowane już na poziomie studiów pedagogicznych. Informacje zdobywane podczas tzw. przygotowania pedagogicznego nie powinny ograniczać się do technikaliów pracy nauczyciela, a być również skierowane na wiedzę psychologiczną, pedagogiczną i prawną. Przede wszystkim nauczyciele powinni mieć świadomość trudności wynikających z pracy pedagogicznej i znać narzędzia do rozwiązywania problemów.

Rozwój polityki organizacji, pomocy psychologicznej i instrumentów interwencyjnych umożliwiających wsparcie nauczycieli w przypadku doświadczanych trudności zawodowych.

Teoretycznie w szkole powinien być zatrudniony psycholog, który stanowi wsparcie dla nauczyciela. Jednym z zadań psychologa szkolnego jest udzielanie pomocy psychologiczno-pedagogicznej uczniom, rodzicom i nauczycielom oraz wspieranie nauczycieli w udzielaniu pomocy psychologiczno-pedagogicznej uczniom. Wiadomo jednak, że psychologów szkolnych jest za mało, aby mogli oni faktycznie pomóc wszystkim potrzebującym uczniom i nauczycielom. Zatem postulat powinien być jasny – superwizja dla każdego nauczyciela w Polsce! Mogłaby być ona wprowadzona oddolnie z inicjatywy dyrekcji czy grona pedagogicznego. Potrzeba jednak dyskusji jaki model superwizji wprowadzić i w jakim stopniu mógłby być realizowany.

Organizowanie szkoleń rozwijających kompetencje dydaktyczne i społeczne w zakresie pracy z uczniami, w tym sposobów motywowania wychowanków, nowoczesnych metod dydaktycznych czy radzenia sobie z trudami i wyzwaniami w pracy nauczyciela.

I tutaj miejsce szkoleń może zająć dobrze prowadzona, regularna superwizja w szkołach. Oczywiście prowadzona profesjonalnie. Dzięki niej nauczyciele mogliby nabrać dystansu i spojrzeć na swoją pracę z innej perspektywy, otrzymać wsparcie w różnych obszarach: wychowawczych i dydaktycznych. Superwizja zapobiega wypaleniu zawodowemu, podwyższa jakość pracy oraz komunikacji między współpracownikami.^{^[19]}Nauczyciele poprzez wymianę doświadczeń oraz udział w odpowiednio przygotowanych szkoleniach powinni nabywać nową wiedzę dotyczącą zwłaszcza nowych technologii oraz ich wpływu na rozwój nowego człowieka.

Stworzenie platformy służącej wymianie doświadczeń i dobrych praktyk zawodowych celem wzajemnego rozwoju i rozwijania kooperacji w gronie pedagogicznym.

Jest to moim zdaniem jeden z kluczowych punktów – ważnych z punktu widzenia wszystkich zainteresowanych systemem edukacji. Kapitał społeczny w gronie pedagogicznym oraz środowisku szkolnym powinien być budowany poprzez świadome, cykliczne działania oddolne nauczycieli, rodziców i kadry zarządzającej. Zaufanie, które jest podstawą budowania dobrych relacji powinno być centralnym punktem systemu szkolnego. Nauczyciele powinni mieć przestrzeń i czas, aby rozmawiać, wymieniać się doświadczeniami – bez rywalizacji, oskarżeń, niedomówień. I tutaj te cele może spełniać superwizja koleżeńska lub grupowa.

Nauczyciel menadżerem państwa

Parafrazując słowa Johna Dewey’a – Edukacja nie jest przygotowaniem do życia, edukacja jest życiem samym w sobie – można stwierdzić, że to właśnie szkoła jest życiem. Warto więc skupić się na tu i teraz, na tym jak czujemy się dzisiaj i jak wpływa to na nasz ogólny dobrostan. Nie warto tracić czasu i energii na ciągłe narzekanie i użalanie się nad sobą i swoim losem. Oczywiście, trudne momenty się zdarzają i należy się im przyglądać. Jeśli zachodzi potrzeba szukać pomocy u specjalistów. A przede wszystkim – rozmawiać! Dzielić się swoimi myślami, spostrzeżeniami, ciekawymi pomysłami. Szukać inspiracji u ciekawych osób, nie zamykać się w kręgu “narzekaczy”. Praca z wypalonymi zawodowo ludźmi jest właściwie niemożliwa. Dlatego dla wszystkich, a przede wszystkim dla uczniów – walczmy o dobrostan zawodowy naszych nauczycieli! Oddolna praca społeczna jest ważna i potrzebna, ale bez zmian systemowych i reformy przede wszystkim myślenia o edukacji jako procesie nie da się wiele zrobić.

Na koniec jeszcze warto przytoczyć słowa z publikacji Superwizja w szkole:

Nauczyciele stają się przez to najważniejszymi menadżerami w kraju – zarządzając grupami klasowymi, wspierając swoich „pracowników” w rozwoju i nabywaniu nowych możliwości. To od nich wielokrotnie będzie zależał sukces firmy.^{^[20]} Słowa te świetnie oddają ducha, sens pracy nauczycielskiej jako tej kluczowej dla społeczeństwa. To przesłanie powinno być refleksją dla wszystkich decydentów w oświacie.

J. Vetulai, Piękno neurobiologii, Neurony lustrzane. Odczytują intencje czy tylko kopiują ruchy?, [w:]

https://vetulani.wordpress.com/2011/08/23/neurony-lustrzane-odczytuja-intencje-czy-tylko-kopiuja-ruchy/, [dostęp 30.05.2023 r.]. ↑
Nauczyciel we współczesnej rzeczywistości edukacyjnej, red. nauk. A. Karpińska, M. Zińczuk, K. Kowalczuk, Uniwersytet w Białymstoku, Białystok 2021. ↑
Nauczyciel może skorzystać z urlopu w celach zdrowotnych. Za choroby, które uprawniają do uzyskania urlopu są uważane choroby spowodowane wykonywaną pracą. Skutki wypalenia zawodowego mogą być także jego przyczyną. ↑
https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/11277/1/Nauczyciel_we_wspolczesnej_rzeczywistosci.pdf, s.50. ↑
Najwyższa Izba Kontroli, Informacja o wynikach kontroli. Przygotowanie do wykonywania zawodu nauzyciela, Warszawa 2017 [w:] https://www.nik.gov.pl/plik/id,13081,vp,15493.pdf [dostęp 31.05.2023r.]. ↑
Tamże. ↑
NIK o organizacji pracy nauczycieli w szkołach publicznych – część I, 02.09.2021 [w:] https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/nik-o-organizacji-pracy-nauczycieli-w-szkolach-publicznych-czesc-i.html [dostęp 31.05.2023 r.]. ↑
Librus to spółka odpowiedzialna za stworzenie najpopularniejszego w Polsce dziennika elektronicznego, który jest powszechnie używany w większości szkół. Korzystają z niego zarówno nauczyciele jak i uczniowie, i rodzice. ↑
Ogólnopolskie badanie dobrostanu zawodowego nauczycieli Jak nauczyciele czują się w swojej pracy? Raport skrócony, LIBRUS, marzec 2023 r. https://files.librus.pl/art/23/03/4/Raport_SKROCONY_dobrostan_zawodowy_nauczycieli_Librus_marzec2023.pdf (dostęp 31.05.2023), s.5. ↑
I. Buczek, A. Silikowska, Dobrostan pomorskiego nauczyciela. Nr. 9. Centrum Edukacji Nauczycieli, 2020., s. 9. ↑
J. Czapiński Psychologia szczęścia, Warszawa 1992. ↑
K. Grala, Zaangażowanie w pracę a wypalenie zawodowe nauczycieli. Mediująca rola orientacji pozytywnej, “Psychologia Wychowawcza” 59 (2020): 96-110., P. Bożek, Zaangażowanie a pracoholizm u nauczycieli. (2012), P. Kowalczyk, Badanie zaangażowania nauczycieli szkół publicznych. W poszukiwaniu ram koncepcyjnych modelu badawczego. “Zeszyty Naukowe. Organizacja i Zarządzanie” Politechnika Śląska 130 (2018): 345-356. ↑
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz.U. 2017, poz. 1591 z poźn. zm.). ↑
Ogólnopolskie badanie dobrostanu zawodowego nauczycieli Jak nauczyciele czują się w swojej pracy? Raport skrócony, LIBRUS, marzec 2023 r. https://files.librus.pl/art/23/03/4/Raport_SKROCONY_dobrostan_zawodowy_nauczycieli_Librus_marzec2023.pdf (dostęp 31.05.2023), s. 21. ↑
Cyt. za: Joanna M. Łukasik, Zaufanie w miejscu pracy nauczycieli. “Czas Kultury” nr 1,

s. 54. Por. J. Pyżalski, D. Merecz, Psychospołeczne warunki pracy polskich nauczycieli. Pomiędzy wypaleniem zawodowym a zaangażowaniem, OW Impuls, 2010, s.47. ↑
Cyt. za: Nauczyciel we współczesnej rzeczywistości edukacyjnej, red. nauk. A. Karpińska, M. Zińczuk, K. Kowalczuk, Uniwersytet w Białymstoku, Białystok 2021. s. 45. ↑
Ogólnopolskie badanie dobrostanu zawodowego nauczycieli Jak nauczyciele czują się w swojej pracy? Raport skrócony, LIBRUS, marzec 2023 r. https://files.librus.pl/art/23/03/4/Raport_SKROCONY_dobrostan_zawodowy_nauczycieli_Librus_marzec2023.pdf [dostęp 31.05.2023 r.). ↑
J. Pytlak, RODZICÓW DOLI ŻAŁOBNY RAPSOD – CZĘŚĆ 2

2023-03-09 [w:] https://www.wokolszkoly.edu.pl/blog/rodzicow-doli-zalobny-rapsod-czesc-2.html [dostęp 30.05.2023 r.]. ↑
M. Nowicka, A. Wzorek, Superwizja w szkole. Model i koncepcja wdrożenia, Fundacja Instytut Edukacji pozytywnej, Warszawa 2016, s. 87- 89. ↑
M. Nowicka, A. Wzorek, Superwizja w szkole. Model i koncepcja wdrożenia, Fundacja Instytut Edukacji pozytywnej, Warszawa 2016, s. 5. ↑