Wiece, konkrety i kontrowersje – program Koalicji Obywatelskiej

Koalicja Obywatelska (KO) to obecnie druga największa siła w polskim Parlamencie. W jej skład wchodzą Platforma Obywatelska (PO), Nowoczesna (.N), Inicjatywa Polska (iPL) i Zieloni. Obecnie z ramienia KO w Sejmie zasiada 129 posłów, o pięciu mniej niż na początku kadencji^[1]. 16 sierpnia 2023 roku podczas Rady Krajowej PO Donald Tusk zaprezentował jednak nowego, dodatkowego koalicjanta – AgroUnię. Jej przewodniczący, Michał Kołodziejczak, zapowiedział odbijemy wieś PiSowi^[2].

W czasie ostatnich miesięcy wyniki KO w sondażach wyborczych oscylowały wokół 30%. W czerwcowym sondażu United Surveys ugrupowanie mogło liczyć na 28,2% głosów^[3], w lipcowym sondażu United Surveys – na 28,5%^[4], natomiast w sierpniowym badaniu IBRiS wynik ten wzrósł do 30,6%^[5]. W każdym z tych sondaży KO pozostaje tuż za PiSem. Różnica ta wynosi kolejno: 3,5% (czerwiec), 4,9% (lipiec), 1.8% (sierpień).

Propozycje programowe Platformy Obywatelskiej

Strona internetowa Platformy Obywatelskiej przenosi nas do witryny akcji „Tu jest przyszłość”. Ta z kolei proponuje nam listę wieców i spotkań polityków PO, które tego lata odbywają się w całym kraju, a także przedstawia kilka priorytetowych propozycji programowych. Wśród nich znajduje się pięć krótko rozwiniętych programów, które omówimy poniżej, i dwie dodatkowe propozycje: wprowadzenie kwoty wolnej od podatku w wysokości 60 000 złotych rocznie oraz zapewnienie żłobku w każdej gminie.

Program mieszkaniowy to pierwszy program, w którym zawiera się kilka kolejnych propozycji. Są to:

• kredyt 0% na zakup pierwszego mieszkania dla pracujących osób poniżej 45. roku życia;
• kredyt 0% na remont mieszkań;
• 10 mld złotych przeznaczonych samorządom w perspektywie 4 lat na remonty pustostanów, przekazanych następnie na mieszkania komunalne.

Program dla Przedsiębiorców:

• PIT tylko od zapłaconych faktur;
• przeniesienie obowiązku wypłaty zasiłku chorobowego na ZUS od pierwszego dnia zwolnienia w mikroprzedsiębiorstwach;
• utworzenie Centrów Obsługi Podatnika w miejsce Urzędów Skarbowych;
• przeniesienie kontroli skarbowych do Urzędów Ochrony Interesów Majątkowych Skarbu Państwa;
• wprowadzenie prostej i czytelnej składki zdrowotnej;
• wydłużenie czasu wejścia w życie ustaw o zmianach podatkowych do 6 miesięcy.

Program dla Śląska (związany głównie z energetyką):

• powołanie Ministerstwa Przemysłu z siedzibą na Śląsku;
• przeznaczenie 82 mld euro ze środków europejskich na transformację energetyczną;
• przekazanie samorządom gruntów ze Spółki Restrukturyzacji Kopalń;
• odblokowanie inwestycji w energetykę na Śląsku;
• zmodernizowanie bloków energetycznych o mocy 200 MW;
• zapewnienie 50 mln złotych na kształcenie i bazę edukacyjną oraz program stypendialny dla studentów energetyki jądrowej;
• nadanie językowi śląskiemu statusu języka regionalnego.

Program “Własny Prąd”:

• energetyczne uniezależnienie gmin i powiatów zasilanych lokalnymi źródłami OZE;
• miejscowe wytwarzanie, sprzedawanie i konsumowanie energii;
• zbudowanie co najmniej 700 lokalnych wspólnot energetycznych;
• powrót do korzystnych zasad rozliczania prosumentów – gospodarstw i małych firm;
• wprowadzenie taniej energii dla biznesu i niezwłoczne (do 2 tygodni) podłączenie dla klientów, posiadających warunki przyłączenia;
• zielone przyłącze dla przedsiębiorców, wspólne podłączanie różnych czystych źródeł i magazynów energii jako gwarancji ekologicznego biznesu;
• czysta i tania energia niekontrolowana przez monopole.

Tzw. „Babciowe” – 1500 złotych dla każdej matki powracającej po urlopie macierzyńskim do pracy, wypłacane co 3 miesiące do 3 roku życia. Pieniądze mogą być przeznaczone na żłobek, opiekunkę lub przekazane babci^[6].

Propozycje Programowe .Nowoczesnej

Na stronie internetowej Nowoczesnej znaleźć można dwudziestostronicowy plik ze skróconym programem politycznym, przygotowanym w 2022 roku. Znajduje się w nim 11 najważniejszych postulatów. Są to:

1. Polska w Europie;
2. Przywrócenie praworządności i ładu konstytucyjnego;
3. Większe inwestycje w bezpieczeństwo i obronność;
4. Strefa euro i stabilna gospodarka;
5. Zielona energia;
6. Świecka i nowoczesna szkoła;
7. Polska samorządna (deregulacja, decentralizacja, demonopolizacja);
8. Prawa kobiet (legalna i bezpieczna aborcja);
9. Partnerski model rodziny (równość małżeńska);
10. Wsparcie dla rodzin oraz dofinansowanie in vitro;
11. Zdrowie publiczne priorytetem^[7].

Propozycje programowe Inicjatywy Polskiej

Na stronie internetowej iPL nie znajdziemy wyróżnionych propozycji programowych. Znajdą się tam natomiast wymienione cele ugrupowania, którymi są:

• propagowanie idei praw i swobód obywatelskich, sprawiedliwości społecznej, silnego i niezależnego samorządu w Polsce;
• działanie na rzecz stanowienia prawa przyjaznego obywatelkom i obywatelom;
• przestrzegania fundamentalnych zasad konstytucyjnych;
• wszechstronny rozwój społeczeństwa obywatelskiego, a zwłaszcza działalności społecznej na rzecz rozwoju samorządności lokalnej i demokracji w Polsce;
• upowszechnienie zasad demokratycznego państwa prawa, przejrzystości w życiu publicznym, społecznej kontroli nad instytucjami zaufania publicznego oraz przeciwdziałania patologiom życia publicznego i społecznego;
• propagowanie idei równouprawnienia, w szczególności równych praw kobiet i mężczyzn, oraz przeciwdziałanie wszelkim formom dyskryminacji i wykluczeń;
• działanie na rzecz propagowania idei przyjaznego, sprawiedliwego i świeckiego państwa oraz sprawnej i innowacyjnej gospodarki;
• dostęp obywateli do informacji, pomocy prawnej i wymiaru sprawiedliwości;
• działanie na rzecz integracji europejskiej oraz rozwoju kontaktów i współpracy między społeczeństwami^[8].

Propozycje programowe Zielonych

Dostępny na stronie internetowej Zielonych program dzieli się na pięć części. W jego skład wchodzą:

Transformacja energetyczna, w tym:

• całkowita eliminacja ubóstwa energetycznego i sprawiedliwa transformacja;
• stabilizacja i obniżenie cen energii – docelowo o 90% wobec poziomu cen z 2022 r.;
• Przyspieszenie tempa rozwoju zielonej i czystej energii o co najmniej 700 lokalnych wspólnot energetycznych;
• Wyzwolenie potencjału energetyki obywatelskiej;
• Elektryfikacja polskiej gospodarki;
• Pozyskiwanie 75% energii ze źródeł odnawialnych już w 2030 roku, a 100% w 2050;
• Eliminacja wykluczenia komunikacyjnego 14 milionów Polek i Polaków.

Zielony dom – czyli pokrycie do 100% lub 120 000 PLN kosztów kompleksowej transformacji polegającej na gruntownej termomodernizacji, montażu pompy ciepła, instalacji fotowoltaicznej czy mini turbiny wiatrowej dla domów jednorodzinnych.

Zielona gmina – czyli dofinansowanie samorządów w celu modernizacji budynków użyteczności publicznej.

Zielony biznes – czyli udzielanie tanich kredytów gwarantowanych przez państwo na przestawienie się z czarnej na zieloną energię.

Zielony transport, w tym:

• stworzenie 1000 kilometrowej sieci dróg rowerowych poprzez rządowo finansowany program dla samorządów;
• dopłaty do rowerów elektrycznych;
• inwestycje w stacje wodorowe i stawianie na wodór w transporcie publicznym;
• rozbudowywanie sieci połączeń kolejowych, w tym kolei średnich prędkości;
• zastępowanie aut spalinowych autami elektrycznymi i alternatywami^[9].

Poza propozycjami programowymi – KO w mediach, na radach i na wiecach

Dodatkowe informacje na temat priorytetów polityki PO można wyciągnąć z przemówień Donalda Tuska z odbywających się w większych miastach Polski wieców partii. Czerwcowe spotkanie we Wrocławiu odbyło się w dniu, w którym inne partie prezentowały własne programy na konwencjach. Przewodniczący partii rozpoczął wiec tematem ważnym i dla wielu Polaków obecnie również silnie emocjonującym – bezpieczeństwem. Zwracając uwagę na bieżące wydarzenia w Rosji (trwający wówczas bunt Grupy Wagnera), wytykał jednocześnie niekompetencję i brak adekwatnej reakcji rządu. Resztę przemówienia kontynuował w podobnym tonie – wyliczaniu błędów PiS, jej kłamstw, korupcji, a także podkreślaniu krytycznej konieczności odsunięcia obozu rządzącego od władzy^[10].

Choć wiece PO trwają od czerwca, kampanię na dobre otworzyła Rada Krajowa partii. W jej trakcie również padły kluczowe słowa, z których najgłośniejszym echem medialnym odbiło się zaproszenie AgroUnii do startu ze wspólnej listy. Swój sojusz z KO Kołodziejczak uzasadniał koniecznością zjednoczonej walki przeciwko PiSowi na wsi – musimy obronić polską wieś i Polskę^[11]. Z opublikowanego kilka dni po ogłoszeniu decyzji sondażu IBRiS wynika jednak, że większość wyborców KO ocenia ją negatywnie. Jako „zdecydowanie dobrą” ocenia ją 7,6% ankietowanych, „raczej dobrą” 27,3%, “raczej złą” 17,5%, a „zdecydowanie złą” – 25,9%^[12].

Uwagę przykuła również informacja o pełnej sukcesu kompozycji list wyborczych, kluczowej szczególnie z perspektywy młodych wyborców i kobiet. Tusk poinformował bowiem, że na listach KO znajduje się ponad ćwierć tysiąca debiutantów i debiutantek. Pochwalił się również osiągnięciem równowagi płci (48 do 52) i „suwakowym” ustawieniem list^[13]. Rzeczywiście – Koalicja Obywatelska może poszczycić się także największą liczbą kobiet zajmujących „jedynki”. Zajmują ich one 17 z 41^[14] (przy czym można polemizować, czy jest to „dokładnie tyle samo miejsca”^[15]). To o 3 więcej niż podczas ostatnich wyborów, podczas których KO również zajmowała pierwsze miejsce pod względem przydzielonych kobietom „jedynek”, jednak ex aequo z Sojuszem Lewicy Demokratycznej^[16].

100 konkretów na 100 dni

W sobotę 9 września program polityczny PO wzbogacił się o 100 konkretów na 100 dni – a więc cały szereg nowych propozycji. Można pokusić się o refleksję, że nazwa konkrety nawiązuje niejako do spotykanego często zarzutu, jakoby program KO kończył się na chęci odsunięcia PiSu od władzy. Rzeczone konkrety dzielą się na 11 kategorii, obejmujących niemal wszystkie obszary działalności państwa i polityki. Są to na przykład zdrowie, edukacja, młodzi, seniorzy, środowisko, świeckie państwo czy kobiety.

Uwagę zwraca wysoka liczba propozycji, szerokość ich zakresu, jak i różnorodność treści. Wśród postulatów znajdziemy bowiem propozycje mocno liberalne gospodarczo, jak i bardziej lewicowe. Tak więc program tworzą różnorakie obniżki i likwidacja niektórych podatków oraz składek. Przeplatają się one propozycjami wprowadzania bonów dla opiekunów osób niesamodzielnych, finansowanie in vitro czy finansowaniem zielonej energii. Społeczne propozycje są z kolei bardziej liberalne tudzież lewicowe niż w 2015 roku. Choć niektóre z nich są podobne do tych postulowanych przez Lewicę, widać również wyraźne różnice – co jest cenną uwagą dla wyborców. W programie znajdują się więc choćby prawo do aborcji do 12 tygodnia ciąży, dostęp do antykoncepcji awaryjnej bez recepty oraz wspomniana wyżej zielona energia czy likwidacja funduszu kościelnego. Jest też jednak religia w szkołach na pierwszych lub ostatnich lekcjach, propozycja “babciowego”, czy związki partnerskie. Są to propozycje liberalniejsze od dotychczasowej polityki PO, nadal jednak pozostające bliżej centrum politycznego spektrum.

Niektóre z punktów programu odzwierciedlają również bieżące problemy społeczne i gorące tematy tegorocznej kampanii, a które niekoniecznie były obecne w poprzednich rządach PO. Pod tym względem wyróżnia się na przykład segment mieszkania, w którym znajdziemy kilka propozycji mających ułatwić zarówno wynajmowanie, jak i zakup pierwszych mieszkań. Warto dodać, że od Lewicy, która jest ugrupowaniem znanym z walki o prawo do mieszkań, PO odróżnia właśnie liberalniejsze podejście do tematu – przede wszystkim są to dopłaty i obniżki podatków. Uwagę przykuwają również obecność osobnego segmentu poświęconego kobietom czy świeckości państwa^[17].

O aborcję nie pytamy

Aborcja decyzją kobiety zadeklarował Donald Tusk na zeszłorocznej edycji „Campus Polska Przyszłości”, obiecując, że pierwszego dnia po wyborach PO gotowa będzie zaproponować projekt legalnej aborcji do 12 tygodnia ciąży^[18]. Nie był to pierwszy raz, gdy aborcja pojawiła się w jej postulatach partyjnych. W lutym 2021 roku PO poparła legalizację aborcji do 12 tygodnia dla kobiet znajdujących się w trudnej sytuacji osobistej – jednak z zaznaczeniem, że możliwe to będzie dopiero po wcześniejszej konsultacji z lekarzem i psychologiem. Pod koniec 2022 roku Donald Tusk poszedł jednak o krok dalej, deklarując, iż na listach wyborczych nie znajdą się osoby, które nie popierają legalizacji aborcji do 12 tygodnia ciąży^[19]. Teraz mamy już dostępne listy i możemy tę deklarację zweryfikować.

Pierwszą postacią, która przychodzi w tym kontekście na myśl, jest oczywiście Michał Kołodziejczak. Bo czy nie jest on znany z antyaborcyjnych wypowiedzi, pozostających w prawicowym dyskursie i okraszonych sformułowaniami takimi jak „grzech ciężki” czy „zabijanie nienarodzonych dzieci”^[20]? Połączenie tych dwóch kropek nasuwa się dość naturalnie, więc przewodniczący AgroUnii po ogłoszeniu startu z KO błyskawicznie został zapytany o to przez dziennikarzy. Na pytanie (jak i ponaglenia i prośby o udzielenie konkretnej odpowiedzi) Tomasza Terlikowskiego w RMF24 odpowiedział w sposób zawiły i kluczący, nie deklarując jasno własnych poglądów. Dość znaczące zdaje się być jednak zdanie otwierające jego wypowiedź: Ja panu powiem wprost: jeśli chcemy dzisiaj, żeby PiS pozostał trzecią kadencję przy władzy, mówmy dalej na ten temat^[21]. Z kolei Borys Budka w rozmowie z Krzysztofem Berendą, zapytany o to, czy PO rozmawiało z Kołodziejczakiem o tym, jak będzie głosował w sprawie aborcji, przyznał, że taka rozmowa się nie odbyła^[22].

Jednak nie tylko nowi koalicjanci znani są z głośnych, antyaborcyjnych wypowiedzi – takie od lat pojawiają się również ze strony polityków PO. Niedotrzymanie obietnicy listowej po upublicznieniu kandydatów do Sejmu zauważyły autorki inicjatywy „Legalna aborcja. Bez kompromisów” na swoim profilu na Facebooku. Zwróciły uwagę na obecność na listach Pawła Poncyliusza czy Alicji Chybickiej, którzy w niedalekiej przeszłości otwarcie sprzeciwiali się liberalizacji aborcji^[23]. Podczas procedowania projektu „Ratujmy Kobiety” w Sejmie w 2018 roku, Poncyliusz opisywał go jako nie do przyjęcia^[24], podobnie Chybicka^[25]. Świadomie nie uczestniczyła w głosowaniu nad skierowaniem projektu do prac w komisji, mimo iż przebywała wówczas w Sejmie^[26]. Trzy dni po opublikowaniu posta przez „Legalną aborcję. Bez kompromisów” przyznała jednak Wyborczej, że zmieniła zdanie w tej sprawie i dziś głosowałaby inaczej^[27]. Inni nie złożyli takich deklaracji. Przypomnijmy zatem kilka głośnych antyaborcyjnych wypowiedzi kandydatów KO.

Jeszcze w 2021 roku Poncyliusz swoją opinię wyraził bardzo jasno:

• Aborcja na życzenie?
• Nie.
• Do 12 tygodnia ciąży?
• Nie.
• Kompromis aborcyjny?
• Tak. Ale najpierw referendum.

Dodał też, że [jego] poglądy są znane w Koalicji Obywatelskiej^[28]. Startuje z 12 miejsca listy KO w Okręgu nr 19.

Platforma Obywatelska cały czas uważa, że aborcja jest złem i nie powinna mieć miejsca. Tych słów Małgorzata Kidawa-Błońska używała odpowiadając w listopadzie 2021 roku Robertowi Mazurkowi na pytanie, czy jest za liberalizacją aborcji do 12 tygodnia ciąży. Ponieważ zniszczono kompromis, dopuszczamy możliwość aborcji w wyjątkowych sytuacjach, nie tak na życzenie^[29]. Kidawa-Błońska startuje do Senatu z listy KO z okręgu nr 43.

Nie chcę aborcji na życzenie; uważam, że trzeba spokojnie porozmawiać, w jaki sposób wrócić do kompromisu aborcyjnego, jak go unowocześnić i dać mu nowe życie w listopadzie 2020 roku mówił Grzegorz Schetyna^[30]. W 2023 roku, już po obietnicy Tuska, potwierdził swoje słowa: Nie jestem tego [liberalizacji aborcji do 12. tygodnia ciąży] zwolennikiem, ale uważam, że przewodniczący Platformy Obywatelskiej ma prawo oczekiwać w tej sprawie jasnych deklaracji od osób, które mają znaleźć się na listach^[31]. Schetyna startuje jednak do Senatu z listy KO z okręgu nr 7.

Kończę już pisać ten artykuł, gdy telefon wysyła mi sygnał powiadomienia – Giertych na listach KO w Świętokrzyskiem^[32]. Nie dowierzam, bo jestem właśnie po lekturze i wysłuchaniu steku wywiadów z antyaborcyjnymi opiniami polityków PO, pływam w prawicowym dyskursie aborcyjnym, a start Giertycha to chyba ta jedna kropla, która przepełnia czarę mojej cierpliwości. Oto na listach KO znajduje się były Wicepremier w rządzie Jarosława Kaczyńskiego, były Prezes Młodzieży Wszechpolskiej i Ligi Polskich Rodzin, a jeszcze wcześniej kandydat do Sejmu z Unii Polityki Realnej Korwina-Mikkego oraz autor artykułów w korwinistycznym „Najwyższym CZASIE!”. To spod jego klawiatury wyszły tweety takie jak W Teksasie, za zgodą SN, de facto zlikwidowano aborcję. Zmienia się powoli na świecie podejście do tego tragicznego dziedzictwa XX wieku^[33] (2021 rok) czy, o ironio – Uchwała zarządu PO o aborcji jest strasznym błędem^[34] (2021 rok).

Na wykrzyczane z tyłu auli Campusu Polska Przyszłości słowa wytłumacz się z Giertycha Tusk odpowiada: Część z Was odczuwa dyskomfort? To ja wam powiem: ja też! Ale większy dyskomfort ma Kaczyński. Ludzie, rachunek jest prosty!^[35] Ale czy jest? Oczekiwanie od kobiet kolejnego pójścia na kompromis i poświęcenia może okazać się strzałem w stopę.

1. Aktualne kluby i koła, Sejm Rzeczpospolitej Polskiej, https://www.sejm.gov.pl/sejm9.nsf/page.xsp/kluby_stat (dostęp: 27.08.2023). ↑

2. Donald Tusk: Rada Krajowa Koalicji Obywatelskiej, 16.08.2023, YouTube,

   https://www.youtube.com/watch?v=TyAUvq6ecPg (dostęp: 24.08.2023). ↑

3. Rzeczpospolita, Nowy sondaż: PiS i KO tracą. 14 proc. Konfederacji, https://www.rp.pl/polityka/art38666621-nowy-sondaz-pis-i-ko-traca-14-proc-konfederacji (dostęp: 27.08.2023). ↑

4. Rzeczpospolita, Sondaż: Ból głowy Kaczyńskiego i Tuska. Żaden wariant startu w wyborach nie zapewnia większości, https://www.rp.pl/polityka/art38732881-sondaz-bol-glowy-kaczynskiego-i-tuska-zaden-wariant-startu-w-wyborach-nie-zapewnia-wiekszosci (dostęp: 27.08.2023). ↑

5. Rzeczpospolita, Sondaż: PiS i KO dzielą niespełna dwa punkty procentowe, https://www.rp.pl/polityka/art38985761-sondaz-pis-i-ko-dziela-niespelna-dwa-punkty-procentowe (dostęp: 27.08.2023). ↑

6. Tu jest przyszłość, Propozycje programowe,https://tujestprzyszlosc.pl/propozycje-programowe/ (dostęp: 24.08.2023). ↑

7. .Nowoczesna, 11 najważniejszych punktów programowych Nowoczesnej, https://nowoczesna.org/wp-content/uploads/2023/03/PROGRAM-N-wersja-online-short-03.2023.pdf. ↑

8. Inicjatywa Polska, O nas, https://ipl.org.pl/o-nas/, (dostęp: 24.08.2023). ↑

9. Partia Zieloni, Zielona Moc, https://partiazieloni.pl/zielona-moc/ (dostęp: 24.08.2023). ↑

10. Donald Tusk – przemówienie podczas wiecu we Wrocławiu, YouTube, 24.06.2023,

    https://www.youtube.com/watch?v=ZvvO7eG2dHQ (dostęp: 24.08.2023). ↑

11. Donald Tusk: Rada…, op. cit. ↑

12. Rzeczpospolita, Sondaż: Jak wyborcy oceniają wspólny start Agrounii i Koalicji Obywatelskiej?, https://www.rp.pl/polityka/art38985401-sondaz-jak-wyborcy-oceniaja-wspolny-start-agrounii-i-koalicji-obywatelskiej (dostęp: 25.08.2023). ↑

13. Donald Tusk: Rada…, op. cit. ↑

14. Baran, V., Kto będzie „jedynką” na listach KO? Mamy listę, WP Wiadomości, https://wiadomosci.wp.pl/kto-bedzie-jedynka-na-listach-ko-mamy-liste-6931245078092640a (dostęp: 24.08.2023). ↑

15. Donald Tusk: Rada…, op. cit. ↑

16. Jaźwiński, P., Kobiety na listach do Sejmu. Parytet zachowany, ale „jedynek” niewiele, https://konkret24.tvn24.pl/polityka/kobiety-na-listach-do-sejmu-parytet-zachowany-ale-jedynek-niewiele-ra969247-ls5791890 (dostęp: 24.08.2023). ↑

17. 100 konkretów, https://100konkretow.pl/ (dostęp: 12.09.2023). ↑

18. Donald Tusk: Aborcja decyzją kobiety, YouTube, https://www.youtube.com/watch?v=GPUa7ImqXHY (dostęp: 23.08.2023). ↑

19. Sitnicka, D., Aborcja w programach wyborczych. Które partie popierają legalizację, a które zakaz?, Oko.press, https://oko.press/aborcja-programy-wyborcze (dostęp:23.08.2023). ↑

20. Agro Polska, Rolnicy ze strajkiem kobiet? Kołodziejczak tłumaczy, https://www.agropolska.pl/aktualnosci/polska/rolnicy-ze-strajkiem-kobiet-kolodziejczak-tlumaczy,10212.html (dostęp: 23.08.2023). ↑

21. W Polityce, Terlikowski zapytał, jak Kołodziejczak zagłosuje ws. aborcji. „Ja kobietom przyklepię…”. Czy padły jakiekolwiek konkrety?, https://wpolityce.pl/polityka/659414-terlikowski-pyta-kolodziejczaka-o-aborcje-kandydat-kluczy (dostęp: 26.08.2023). ↑

22. Panuszko, A., Berenda, K., Kołodziejczak za liberalizacją prawa aborcyjnego? Budka: Myślę, że nie będzie z tym problemu, https://www.rmf24.pl/tylko-w-rmf24/poranna-rozmowa/news-kolodziejczak-za-liberalizacja-prawa-aborcyjnego-budka-mysle,nId,6966872#crp_state=1 (dostęp: 26.08.2023). ↑

23. Legalna aborcja. Bez kompromisów, Facebook, https://www.facebook.com/legalnaaborcjabezkompromisow (dosręp: 26.08.2023). ↑

24. Rawicz, M., W KO brak jednomyślności ws. projektu liberalizującego prawo do aborcji, Dziennik Gazeta Prawna

    https://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/kraj/artykuly/8466977,ko-aborcja-liberalizacja-brak-jednomyslnosci-nowacka-poncyliusz.html (dostęp: 26.08.2023). ↑

25. Pajączek, T., Alicja Chybicka: świadomie nie głosowałam na oba projekty, Onet Wiadomości

    https://wiadomosci.onet.pl/wroclaw/alicja-chybicka-swiadomie-nie-glosowalam-na-oba-projekty/7blm04p (dostęp: 26.08.2023). ↑

26. Ibid. ↑

27. Rybak, M., Liderka wrocławskiej listy KO do Sejmu prof. Alicja Chybicka o liberalizacji prawa aborcyjnego: „Dziś nie mam wątpliwości”, Gazeta Wyborcza,

    https://wroclaw.wyborcza.pl/wroclaw/7,35771,30092654,liderka-wroclawskiej-listy-ko-do-sejmu-prof-alicja-chybicka.html (dostęp: 27.08.2023). ↑

28. Rigamonti, M., Poncyliusz: Moje serce konserwatysty krwawi, Forsal, https://forsal.pl/gospodarka/polityka/artykuly/8112506,poncyliusz-moje-serce-konserwatysty-krwawi.html (dostęp: 27.08.2023). ↑

29. Onet Wiadomości, Kidawa-Błońska: Platforma Obywatelska cały czas uważa, że aborcja jest złem, https://kobieta.onet.pl/wiadomosci/kidawa-blonska-o-aborcji-platforma-caly-czas-uwaza-ze-aborcja-jest-zlem/5t85119 (dostęp: 27.08.2023). ↑

30. Dziennik Gazeta Prawna, Schetyna: Nie chcę aborcji na życzenie, trzeba wrócić do kompromisu, https://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/artykuly/1497007,schetyna-aborcja-na-zyczenie-kompromis-aborcyjny.html (dostęp: 27.08.2023). ↑

31. Stankiewicz, A., Schetyna o prawie do aborcji: Donald nie mówi tak twardo, jak chcieliby dziennikarze, Onet Wiadomości, https://wiadomosci.onet.pl/tylko-w-onecie/schetyna-o-prawie-do-aborcji-to-nie-moze-podzielic-platformy/png2nnd (dostęp: 27.08.2023). ↑

32. Onet Wiadomości, Giertych na listach KO w Świętokrzyskiem. Tusk: Jarosławie, robię to dla ciebie, https://wiadomosci.onet.pl/kraj/roman-giertych-na-listach-ko-donald-tusk-jaroslawie-robie-to-dla-ciebie/1m6fm7f (dostęp: 27.08.2023). ↑

33. Roman Giertych, X, https://twitter.com/GiertychRoman/status/1433340300060250113 (dostęp: 27.08.2023). ↑

34. Roman Giertych, X, https://twitter.com/GiertychRoman/status/1362351665953742850 (dostęp: 27.08.2023). ↑

35. Donald Tusk i Rafał Trzaskowski na Campus Przyszłości #Campus2023, YouTube, Donald Tusk i Rafał Trzaskowski na Campus Przyszłości #Campus2023 – YouTube (dostęp: 13.09.2023). ↑