By odnieść się do polityczności lub apolityczności harcerstwa, należy najpierw zrozumieć, co oznacza samo pojęcie „polityka”. Istnieje wiele definicji polityki, a jej znaczenie ewoluowało przez wieki. Na przykład, Arystoteles w swojej „Polityce” określa ją jako sztukę rządzenia państwem, której celem jest dobro wspólne. Max Weber, w wykładzie „Polityka jako zawód i powołanie”, definiuje państwo jako organizację roszczącą sobie „prawo monopolu na wywieranie prawomocnej przemocy fizycznej”.
Andrzej Jabłoński w Leksykonie politologii przedstawia pięć podejść do polityki:
- Orientacja formalnoprawna: Definiuje politykę jako działalność instytucji państwowych (aparatu państwowego).
- Podejście behawioralne: Rozumie politykę jako układ stosunków społecznych, w którym występuje kontrola, wpływ, władza lub autorytet.
- Orientacja funkcjonalna: Traktuje politykę jako funkcję systemu społecznego, która zapewnia jego rozwój poprzez rozwiązywanie konfliktów.
- Podejście racjonalne: Opisuje politykę jako proces podejmowania decyzji w ramach sprawowania władzy i gry o władzę, w którym uczestniczą różne podmioty.
- Stanowisko postbehawioralne: Polityka jest rozumiana jako służba mająca na celu zmniejszanie lub usuwanie ograniczeń w zaspokajaniu potrzeb ludzi.
Polityka to pojęcie rozumiane na wiele sposobów ze względu na swoją wieloaspektowość i złożoność. Najczęściej jednak jest definiowana jako działalność władz państwowych oraz działania partii mające na celu zdobycie i utrzymanie władzy.
W Polsce działa wiele organizacji harcerskich i skautowych, z których największą jest Związek Harcerstwa Polskiego. ZHP, zgodnie ze swoim statutem, jest ogólnopolskim, patriotycznym stowarzyszeniem prowadzącym działalność pożytku publicznego. W rozdziale drugim statutu ZHP czytamy: „ZHP jest stowarzyszeniem apolitycznym, niezależnym ideowo i organizacyjnie od partii, ruchów i organizacji o charakterze politycznym. Nie można wykorzystywać struktur ani symboli ZHP do prowadzenia działalności politycznej.” Misją ZHP jest wychowywanie młodego człowieka przez wszechstronny rozwój i kształtowanie charakteru, zgodnie z wartościami zawartymi w Prawie Harcerskim.
Jeśli chcemy mieć dobre społeczeństwo, musimy mieć dobrą politykę, a do tego potrzebujemy dobrych polityków – zarówno tych działających na szczeblu parlamentarnym, jak i lokalnym, zarówno partyjnych, jak i niezależnych. Harcerki i harcerze w trakcie swojej drogi harcerskiej są m.in. przygotowywani do służby Polsce, w tym do działalności o charakterze politycznym. Ważne jest zatem, aby pokazywać harcerkom i harcerzom, że polityka nie jest z definicji zła. Wiele osób angażuje się w politykę, podejmując inicjatywy społeczne i działając publicznie, nawet nie zdając sobie z tego sprawy. Robi to z pobudek ideowych m.in. z potrzeby działania na rzecz dobra wspólnego. Dzięki takiemu podejściu ludzie godni zaufania, wierni wartościom i gotowi podejmować wyzwania, mogą odgrywać większą rolę w kształtowaniu życia politycznego.
Apolityczność harcerstwa oznacza, że organizacja nie opowiada się po stronie żadnej konkretnej partii politycznej, ale nie zabrania pojedynczym członkom organizacji harcerskich posiadania własnych przekonań politycznych. Innymi słowy, nie jest „zbrodnią” posiadanie konkretnych przekonań politycznych; ich brak to poniekąd brak dojrzałości, a brak odpowiedzialności to nie podejmowanie próby wdrożenia swoich koncepcji w życie. Mając to na względzie można przyjąć, ze harcerstwo jest zatem organizacją polityczną w sensie propaństwowym, a nie propartyjnym. Wszyscy jesteśmy obywatelami, co wiąże się z konkretnymi prawami i obowiązkami. Harcerki i harcerze składając Przyrzeczenie Harcerskie zobowiązują się do służby Polsce, co w praktyce oznacza angażowania się w rozwój wspólnoty, zarówno tej lokalnej, jak i szerszej, państwowej, oraz do sumiennego spełniania swoich obowiązków. Do tego niewątpliwie potrzebna jest wiedza i ugruntowana postawa, co wpisuje się w cele i zadania wychowawcze, z których jednym zaś powinno być objaśnianie polityki.
Warto tu przytoczyć fragment artykułu hm. Aleksandra Kamińskiego, który ukazał się w czasopiśmie „Brzask” w 1927 r.
„Mówimy często między sobą: harcerstwo ma być apolityczne. A w istocie myślimy: harcerstwo ma być apartyjne. To zaś – apolityczność i apartyjność – to są różne pojęcia. Polityka – jest to w ogóle działanie mające na celu dobro publiczne. W szczególności zaś „wielką polityką” – jest właśnie tego rodzaju dalekosiężna akcja, mająca za cel realizowanie wielkich przeznaczeń narodu. Tej to polityce – wielkiej polityce – przeciwstawić należy politykierstwo – jako drobne, nie oparte na celach ideowych działanie, będące jakimś doraźnym posunięciem, mającym do wypełnienia poboczne, bieżące cele. Również polityce, wielkiej, narodowej polityce – przeciwstawić należy akcję partyjną, będącą odzwierciedleniem opinii jakiejś grupy społecznej, jakiegoś odłamu społecznego – przeciwstawiającego się innym grupom (…). Więc politykę – wielką politykę, politykę narodową – ZHP uprawiał i uprawiać będzie. W tym zgodni są wszyscy starsi harcerze, cała starszyzna. My tylko […] przeciwstawiać się będziemy powiązaniu harcerstwa z jakąkolwiek partią polityczną oraz będziemy wrogo nastawieni do wyzyskiwania harcerstwa do jakiejś politykierskiej gierki”.
Wielu polityków rozpoczynało swoją działalność społeczną w harcerstwie. Przykładami są prezydenci RP: Bronisław Komorowski oraz Andrzej Duda, którzy podkreślają swoje harcerskie korzenie. Wielu jest polityków wśród Parlamentarzystów i Samorządowców. Harcerstwo wychowuje ludzi, którzy w przyszłości, jeśli tylko chcą, mogą zajmować się polityką. Na poziomie drużyn i zastępów, jak i hufców oraz chorągwi, harcerki i harcerze uczą się zasad sprawowania władzy i osiągania założonych celów, czyli de facto polityki. Harcerstwo daje możliwość prowadzenia polityki na mniejszą skalę, stając się miejscem pierwszych politycznych doświadczeń.
Harcerstwo a Państwo
Harcerstwo jest mocno wpisane w polską niepodległość. Polscy harcerze przyczynili się do odzyskania wolności, walcząc zbrojnie przeciwko zaborcom, prowadząc szeroko zakrojoną pracę organiczną z młodzieżą, wzmacniając patriotyczną świadomość i narodową tożsamość. Po odzyskaniu niepodległości harcerze kontynuowali swoją działalność w duchu kształtowania postaw moralnych, etycznych, prospołecznych i propaństwowych. Marszałek Józef Piłsudski, jako Naczelnik Państwa, objął w 1920 roku Honorowy Protektorat nad harcerstwem, oddając hołd harcerzom walczącym o suwerenność Polski. Tradycja ta była kontynuowana przez prezydentów II Rzeczypospolitej i polskie władze emigracyjne, a później przez demokratycznie wybranych prezydentów III Rzeczypospolitej. Poza Honorowym Protektoratem Prezydenta państwo wymiernie wspiera organizacje harcerskie, czego przykładem jest Rządowy Program Wsparcia Rozwoju Organizacji Harcerskich i Skautowych na lata 2018-2030. Program ROHiS udziela dotacje finansowe na rozwój instytucjonalny ściśle powiązany z działalnością programową.
Podsumowanie
Harcerski ideał wychowawczy to zbiór celów wychowania i samorozwoju, ukierunkowanych na kształtowanie cech charakteru oraz postaw wyróżniających świadomego i aktywnego obywatela państwa polskiego, przejawiających się w braterstwie, służbie i pracy nad sobą. Stanowi kompletny zespół celów, zasad i środków oddziaływania, stwarzający warunki do wszechstronnego i harmonijnego rozwoju fizycznego, intelektualnego, emocjonalnego, społecznego i duchowego dzieci i młodzieży. Harcerstwo ma znaczący wpływ na kształtowanie młodych obywateli, którzy w przyszłości mogą aktywnie uczestniczyć w życiu politycznym kraju. Wychowanie harcerskie promuje wartości patriotyczne, prospołeczne i propaństwowe, co stanowi mocny fundament dla przyszłych liderów społecznych i politycznych.
Źródła:
-
- Leksykon Politologii – redakcja Andrzeja Antoszewskiego (Wrocław 2004)
- Statut Związku Harcerstwa Polskiego
- https://pobudka.jakobstaf.pl/index.php/nr-4-grudzien-2005/57-nr-4-krag-czewony/823-apolitycznosc-w-praktyce-zhr
- https://niw.gov.pl/nasze-programy/program-wsparcia-harcerstwa/
- https://www.prezydent.pl/aktualnosci/protektorat-nad-organizacjami-harcerskimi