Bolesna prawda o inflacji

Gdybyśmy mieli przeprowadzić konkurs na najpopularniejsze słowo 2022 roku, myślę, że „inflacja” znalazłaby się w pierwszej dziesiątce. W ciągu tego roku słowo to już na stałe zagościło w dyskursie politycznym i społecznym. Faktem jest, że powszechny wzrost cen dotyka każdego z nas, bez względu na sytuację materialną czy status społeczny. Jedni, zachęceni rekordowo niskimi stopami procentowymi utrzymującymi się do 2021 roku, żyją od jednego odczytu inflacji do drugiego, zastanawiając się, o ile wzrośnie rata ich kredytu po decyzjach Rady Polityki Pieniężnej.Ci z kolei, którzy nie ulokowali wszystkich swoich oszczędności w zakup mieszkania, mają problem, w co zainwestować swoje pieniądze, tak aby nie straciły one na wartości. Politycy są świadomi, że temat ten budzi wiele emocji po obu stronach politycznego spektrum i zdają sobie sprawę, że w tym zakresie gra będzie się toczyć o wysoką stawkę. Są nią bowiem zbliżające się wybory parlamentarne i samorządowe. Jak wskazują wyniki sondażu przeprowadzonego przez United Surveys^[1], ponad połowa ankietowanych uważa, że motywem przewodnim rozpoczynających się kampanii wyborczych powinna być polityka gospodarcza i walka z inflacją. Pomimo tego, że odsetek ten jest mniejszy wśród osób głosujących na PiS (28%) niż w przypadku wyborców Koalicji Obywatelskiej (55%) i Lewicy (65%), to nadal jest to temat przeważający. Partia rządząca broni się, mówiąc, że wszystkiemu winna jest tzw. „putinflacja”, czyli działania Władimira Putina i rozpętana przez niego wojna na Ukrainie, co przełożyło się na wzrost cen surowców, energii oraz zachwianie łańcucha dostaw. Jako dodatkowe przyczyny wskazują wybuch pandemii COVID-19, która wymusiła na rządzących udzielenie pomocy przedsiębiorcom i pracownikom w ramach tzw. „tarcz antycovidowych”. Z jednej strony miały one na celu ochronę gospodarki, ale z drugiej spowodowały niespodziewany zastrzyk pieniądza w rynek. Inaczej postrzega to opozycja. Jej zdaniem czynniki zewnętrze stanowiły i nadal stanowią duże wyzwanie dla decydentów politycznych, jednak poziom inflacji, który obserwujemy dzisiaj to przede wszystkim wypadkowa 7 lat rządów PiS. W jej opinii jest to wynik braku spójności pomiędzy prowadzoną polityką monetarną i fiskalną. Fiskalną, ponieważ wprowadzono liczne programy socjalne, które były proinflacyjne, a monetarną, dlatego, że Rada Polityki Pieniężnej z prezesem Adamem Glapińskim na czele dosyć długo zwlekała z decyzją o podwyżce stóp procentowych, co spowodowało, że inflacja wymknęła się spod kontroli.

Putinflacja czy wszystkiemu winne jest PiS?

W tym momencie inflacja jest problemem globalnym, który dostrzegamy zarówno w krajach Unii Europejskiej, jak i w Stanach Zjednoczonych. Najnowsze dane opublikowane przez Europejski Urząd Statystyczny (tzw. Eurostat) nie pozostawiają złudzeń. Inflacja HICP^[2] w strefie euro wzrosła w sierpniu 2022 roku do 9.1% rok do roku wobec 8.9% w lipcu oraz 8.6% w czerwcu bieżącego roku^[3]. Stanowi to najwyższy odczyt w ponad 20-letniej historii eurozony. Podobnie w Stanach Zjednoczonych, gdzie roczna stopa inflacji CPI^[4] w sierpniu 2022 roku wprawdzie spowolniła do 8.3% z poziomu 8.5% w lipcu^[5], ale jeszcze w czerwcu przy poziomie 9.1% mierzonym rok do roku, osiągnęła wynik ostatni raz odnotowany w 1981 roku^[6]. To pokazuje, że inflacja, która przez długi okres była pod kontrolą, teraz staje się wyzwaniem, z którym muszą się mierzyć największe gospodarki świata.

Niestety, w ostatnim czasie również i w Polsce, poziom wskaźnika inflacji CPI bije swoje kolejne rekordy. Zgodnie z najnowszym odczytem Głównego Urzędu Statystycznego, finalna wartość inflacji w sierpniu 2022 roku wyniosła 16.1% w porównaniu z analogicznym okresem ubiegłego roku, co było wzrostem o 0.8% w porównaniu z poprzednim miesiącem^[7]. To sprawia, że obserwowane tempo wzrostu cen jest najwyższe od 25 lat^[8]. Co więcej, na tle pozostałych państw członkowskich Unii Europejskiej również nie wypadamy najlepiej. Wprawdzie są kraje typu Litwa, Łotwa i Estonia, w których inflacja HICP przekroczyła poziom 20%, ale Polska z poziomem 14.8% nadal plasuje się w czołówce^[9].

Początkowo, inflacja była napędzana przez problemy z łańcuchami dostaw i tzw. dodruk pieniądza, które to rozgrywały się w trakcie pandemii. Wprowadzone przez rządy tarcze antykryzysowe miały na celu przeciwdziałać społeczno-gospodarczym skutkom pandemii COVID-19. Ledwo co uporaliśmy się z jej kolejnymi falami, kiedy za naszą granicą rozpoczęła się wojna. To szybko przełożyło się na wzrost cen energii, metali i żywności. Po pierwsze, Ukraina oraz Rosja należą do kluczowych producentów zboża, olejów roślinnych oraz pasz^[10]. Dlatego też od momentu rozpoczęcia rosyjskiego ataku na Ukrainę, indeks światowych cen żywności (opracowany przez Organizację Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa) wciąż utrzymuje się na historycznie wysokich poziomach^[11]. Po drugie, Rosja jest głównym eksporterem gazu ziemnego do Europy i Azji, a próby szantażu energetycznego poprzez ograniczanie dostaw gazu ziemnego do krajów UE wywołują duże zawirowania na rynkach.

Wspomniane czynniki zewnętrzne miały ogromny wpływ na obecną sytuację inflacyjną w Polsce, jednak polityka fiskalna rządu oraz decyzje podejmowane przez Narodowy Bank Polski w zakresie stóp procentowych nie pomogły zniwelować ich oddziaływania. Pierwsza podwyżka stóp procentowych w Polsce miała miejsce dopiero w październiku 2021 roku, czyli w momencie, kiedy inflacja była już na poziomie ponad 6%^[12]. Z kolei górna granica dopuszczalnego odchylenia od celu inflacyjnego NBP^[13] została przekroczona już w pierwszych miesiącach 2020 roku. Zwlekanie z decyzją o podwyżce stóp procentowych jest uważane za jeden z głównych błędów prezesa NBP. Dodatkowo dużym problemem był brak odpowiedniej komunikacji z rynkiem. Początkowo prezes NBP zapewniał, że stopy procentowe nie będą podnoszone i w związku z tym rynek przewidywał, że nastąpi to w późniejszym okresie. Stąd też finalna decyzja o wspomnianej październikowej podwyżce była dla niego dużym zaskoczeniem. Taki brak spójności w przekazie przejawiał się wielokrotnie i w rezultacie spowodował spadek wiarygodności oraz zaufania do umiejętności prowadzenia spójnej i efektywnej polityki monetarnej przez bank centralny. Poniższy wykres przedstawia, jak kształtowały się projekcje inflacji NBP w porównaniu do jej rzeczywistej wartości od początku 2021 roku. Widać na nim, że projekcja inflacji była zazwyczaj niższa niż jej rzeczywista wartość. Świadczy to o tym, że w momencie podejmowania decyzji o zmianie stóp procentowych, Rada Polityki Pieniężnej dysponowała prognozami, które znacząco odbiegały od faktycznych odczytów inflacji w późniejszych okresach.

Wykres 1. Rzeczywista inflacja CPI a projekcje inflacji NBP

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych NBP^[14] oraz GUS^[15]

Do tego dochodzi ekspansywna polityka fiskalna rządu, ponieważ PiS po dojściu do władzy mocno zwiększyło wydatki na transfery socjalne. Realizowało tym samym swoje obietnice wyborcze, które zawarło w postaci chęci rozdysponowania pieniędzy budżetowych różnym grupom społecznym za pomocą licznych programów rządowych. Tym najważniejszym i najbardziej kosztownym okazał się program 500+, który dał PiS silną przewagę nad innymi partiami. Nad słusznością jego wprowadzenia można by długo debetować, tym bardziej jeśli opozycja deklaruje, że w przypadku wygrania najbliższych wyborów, nie zamierza z niego rezygnować. Jednak faktem jest, że zarówno ten, jak i wiele innych programów, przez to, że zostały wprowadzone na dużą skalę oraz zostały skierowane nie tylko do najuboższych, stały się proinflacyjne.

I co dalej?

Z jednej strony NBP stara się zacieśniać politykę pieniężną, podnosząc stopy procentowe, a z drugiej strony mamy do czynienia z ekspansywną polityką fiskalną związaną z licznymi programami socjalnymi, których wartość zapewne wzrośnie wraz ze zbliżającymi się wyborami parlamentarnymi.

Wynik inflacji w Polsce zaburza również rządowa tarcza antyinflacyjna, które wprowadza czasową obniżkę stawek podatku VAT na niektóre towary, do których należą przede wszystkim paliwa, energia elektryczna oraz zerowy VAT na m.in. żywność, gaz ziemny czy nawozy^[16]. Opinie ekspertów są zgodne, że to rozwiązanie krótkoterminowo obniży rachunki obywateli i będzie miało wpływ na delikatne wyhamowanie inflacji, ale długoterminowo może mieć działanie proinflacyjne. Tak samo, jak rządowy program pomocy kredytobiorcom, którzy zostali dotknięci wysokimi ratami kredytów po decyzjach RPP o podwyżkach stóp procentowych. Dzięki temu rozwiązaniu będą mogli skorzystać z tzw. wakacji kredytowych, które pozwolą im na odroczenie ich rat kredytowych^[17]. Co więcej, w związku z kryzysem energetycznym spowodowanym wojną handlową z Rosją, rząd pracuje nad kolejnymi inicjatywami, które mają złagodzić skutki rosnących cen paliw. Do tej pory wprowadzono dodatek węglowy, który przysługuje każdemu gospodarstwu domowemu, którego głównym źródłem ogrzewania jest właśnie ten surowiec energetyczny^[18]. Z kolei kolejne dopłaty mają dotyczyć m.in. oleju opałowego czy gazu LPG^[19]. Istnieje obawa, że te inicjatywy również będą napędzały inflację.

Z pewnością przestrogą dla wielu krajów może być Turcja, w której wzrost inflacji bardzo szybko wymknął się spod kontroli. Inflacja konsumencka mierzona rok do roku w ciągu zaledwie ostatnich dwunastu miesięcy wzrosła z poziomu 19.3% w sierpniu 2021 roku do poziomu 80.2% w sierpniu 2022 roku^[20]. Jest to wypadkowa takich czynników jak problemy z łańcuchami dostaw w trakcie pandemii czy po wybuchu wojny na Ukrainie oraz kryzys energetyczny. Jednak duży udział ma tutaj również polityka monetarna realizowana przez prezydenta Recepa Tayyipa Erdogana, który nie zgadza się na podnoszenie stóp procentowych^[21].

Do Turcji nam jako Polsce jeszcze bardzo daleko, ale inflacja jest wyzwaniem, do którego rządzący powinni podejść z konkretnym planem działania. Niestety zbliżające się wybory sprawiają, że ważniejszy od realnej walki z inflacją staje się odpowiedni przekaz wyborczy oraz ekspansywna polityka fiskalna realizowana poprzez kolejne programy socjalne. Do jakiego poziomu RPP może podnieść stopy procentowe w kolejnych miesiącach? Biorąc pod uwagę różniące się od siebie odpowiedzi członków tej Rady, ciężko przewidywać. Miejmy nadzieję, że wkrótce wszyscy będziemy mogli podzielać optymizm Jarosława Kaczyńskiego, a inflacja pozostanie tylko „takim incydentem z dzieciństwa”^[22].

 

1. T. Żółciak, Wyborcy nie chcą słuchać o aborcji i LGBT. Drożyzna i gospodarka – o tym ma być kampania, Dziennik Gazeta Prawna, https://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/kraj/artykuly/8513517,drozyzna-g

   ospodarka-inflacja-sondaz-dgp-i-rmf-fm-kampania-wyborcza.html, dostęp: 5.09.2022. ↑

2. HICP (ang. Harmonised Index of Consumer Prices), tj. zharmonizowany wskaźnik cen konsumpcyjnych używany do mierzenia inflacji w strefie euro. „Zharmonizowany” oznacza, że wszystkie kraje UE obliczają go według tej samej metody. Dzięki temu można porównywać ze sobą dane dotyczące różnych krajów. (Co to jest inflacja?, ECB, https://www.ecb.europa.eu/ecb/educational/explainers/tell-me-more/html/what

   _is_inflation.pl.html, dostęp: 5.09.2022.) ↑

3. Measuring inflation – the Harmonised Index of Consumer Prices (HICP), ECB, https://www.ecb.europa.eu/st

   ats/macroeconomic_and_sectoral/hicp/html/index.en.html, dostęp: 19.09.2022. ↑

4. ang. Consumer Price Index, tj. wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych ↑

5. Prices for food at home up 13.5 percent for year ended August 2022, U.S. Bureau of Labor Statistics, https://www.bls.gov/opub/ted/2022/prices-for-food-at-home-up-13-5-percent-for-year-ended-august-2022.htm, dostęp: 19.09.2022. ↑

6. U.S. inflation reached a new 40-year high in June of 9.1 percent, Politico, https://www.politico.com/news/2

   022/07/13/us-inflation-new-40-year-high-june-00045541, dostęp: 5.09.2022. ↑

7. Wskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych w sierpniu 2022 roku, GUS, https://stat.gov.pl/obszary-tem

   atyczne/ceny-handel/wskazniki-cen/wskazniki-cen-towarow-i-uslug-konsumpcyjnych-w-sierpniu-2022-roku,2,130.html, dostęp: 19.09.2022. ↑

8. Miesięczne wskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych od 1982 roku, GUS, https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ceny-handel/wskazniki-cen/wskazniki-cen-towarow-i-uslug-konsumpcyjnych-pot-inflacja-/miesieczne-wskazniki-cen-towarow-i-uslug-konsumpcyjnych-od-1982-roku/, dostęp: 5.09.2022. ↑

9. Measuring inflation – the Harmonised Index of Consumer Prices (HICP), ECB, https://www.ecb.europa.eu/st

   ats/macroeconomic_and_sectoral/hicp/html/index.en.html, dostęp: 19.09.2022. ↑

10. M. Szymańska, Jak wojna w Ukrainie wpłynie na rynek zbóż, paszy i mięsa?, Tygodnik Poradnik Rolniczy, https://www.tygodnik-rolniczy.pl/articles/wojna-w-ukrainie-rolnictwo/raport-jak-wojna-w-ukrainie-wpynie-na-rynek-zboz-paszy-i-miesa/, dostęp: 5.09.2022. ↑

11. FAO Food Price Index, Food and Agriculture Organization of the United Nations, https://www.fao.org/w

    orldfoodsituation/foodpricesindex/en/, dostęp: 5.09.2022. ↑

12. Wskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych w październiku 2021 roku, GUS, https://stat.gov.pl/obszary

    -tematyczne/ceny-handel/wskazniki-cen/wskazniki-cen-towarow-i-uslug-konsumpcyjnych-w-pazdzierniku-2021-roku,2,120.html, dostęp: 5.09.2022. ↑

13. Cel inflacyjny NBP – strategia banku centralnego zobowiązująca do utrzymania inflacji w Polsce na poziomie 2.5% z symetrycznym przedziałem odchyleń ±1 pkt % i mająca charakter średniookresowy. (Polityka pieniężna, NBP, https://www.nbp.pl/home.aspx?f=/polityka_pieniezna/polityka_pieniezna.html, dostęp: 5.09.2022.) ↑

14. Projekcje inflacji i PKB – lipiec 2022, NBP, https://www.nbp.pl/home.aspx?f=/polityka_pieniezna/dokume

    nty/projekcja_inflacji.html, dostęp: 5.09.2022. ↑

15. Miesięczne wskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych od 1982 roku, GUS, https://stat.gov.pl/obszary

    -tematyczne/ceny-handel/wskazniki-cen/wskazniki-cen-towarow-i-uslug-konsumpcyjnych-pot-inflacja-/miesieczne-wskazniki-cen-towarow-i-uslug-konsumpcyjnych-od-1982-roku/, dostęp: 5.09.2022. ↑

16. Tarcza Antyinflacyjna 2.0. złagodzi skutki inflacji i zmniejszy jej koszty dla Polaków, Ministerstwo Finansów, https://www.gov.pl/web/finanse/tarcza-antyinflacyjna-20-zlagodzi-skutki-inflacji-i-zmniejszy-jej-koszty-dla-polakow, dostęp: 5.09.2022. ↑

17. Rządowe wakacje kredytowe – zawnioskuj już dziś i nie spłacaj kredytu nawet przez 8 miesięcy, Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, https://www.gov.pl/web/premier/rzadowe-wakacje-kredytowe–zawnioskuj-ju

    z-dzis-i-nie-splacaj-kredytu-nawet-przez-8-miesiecy, dostęp: 5.09.2022. ↑

18. Od dziś można ubiegać się o dodatek węglowy, Ministerstwo Klimatu i Środowiska, https://www.gov.pl

    /web/klimat/od-dzis-mozna-ubiegac-sie-o-dodatek-weglowy, dostęp: 5.09.2022. ↑

19. G. Osiecki i T. Żółciak, Rząd szykuje dopłaty do wszystkich paliw, dziennik.pl, https://gospodarka.dzienni

    k.pl/news/artykuly/8502521,rzad-doplaty-paliwa-wegiel-inflacja-pis.html, dostęp: 5.09.2022. ↑

20. Turkey Inflation Rate, Trading Economics, https://tradingeconomics.com/turkey/inflation-cpi, dostęp: 5.09.2022. ↑

21. A. Patyk, Inflacja w Turcji w maju wyniosła 73,5%! Czy turystyka zdoła złagodzić sytuację gospodarczą?, Obserwator Gospodarczy, https://obserwatorgospodarczy.pl/2022/06/03/inflacja-w-turcji-w-maju-wyn

    iosla-735-czy-turystyka-zdola-zlagodzic-sytuacje-gospodarcza/, dostęp: 5.09.2022. ↑

22. Wypowiedź J. Kaczyńskiego podczas spotkania z wyborcami w Płocku dnia 15 lipca 2022 roku (R. Opas, 12-latka zapytała o inflację. Tak odpowiedział jej Kaczyński, wp.pl, https://wiadomosci.wp.pl/kaczynsk

    i-tlumaczy-12-latce-inflacje-to-bedzie-incydent-z-dziecinstwa-nie-przejmuj-sie-6791064029133568a, dostęp: 5.09.2022. ↑