Statek zatonął. Katastrofa ma wiele przyczyn, ale nie doszłoby do niej, gdyby nie bunt marynarzy przeciwko kapitanowi. Tak w skrócie można opisać rezygnację Borisa Johnsona z funkcji premiera i rozpad brytyjskiego rządu.
Powodów wyprowadzki kontrowersyjnego polityka z Downing Street jest kilka. Choć Boris Johnson obejmował stanowisko, głosząc ważne hasło “get Brexit done”^[1], nawet ta operacja nie powiodła się do końca. Co prawda Wielka Brytania od 1 lutego 2020 nie jest już członkiem Unii Europejskiej, ale od tamtego czasu kraj zmaga się z poważnym kryzysem gospodarczym. Z danych agencji Bloomberg wynika, że w październiku 2021 roku handel Wielkiej Brytanii z Unią Europejską był o 15,7% niższy niż byłby, gdyby kraj ten pozostał na jednolitym rynku unijnym^[2]. Dane te nie uwzględniają skutków pandemii koronawirusa, podczas której wizerunek brytyjskiego premiera także mocno ucierpiał. Na jaw wyszło między innymi, że w czerwcu 2020 Johnson zorganizował w ogrodach swojej rezydencji przyjęcie urodzinowe dla ponad stu osób, łamiąc tym samym zasady ścisłego lockdownu, który jego rząd wprowadził zaledwie trzy miesiące wcześniej^[3]. Wielokrotnie twierdził, że koronawirus to lekka grypa, mimo, iż to właśnie gwałtowność wzrostu zakażeń doprowadziła do zapaści brytyjskiej służby zdrowia^[4].

Ponadto, Brytyjczycy zarzucają Johnsonowi, że dopuścił do drastycznego i wyjątkowo szybkiego wzrostu cen. Koszty życia wzrosły przez galopującą inflację, która ostatnio wyniosła 9,1%, osiągając najwyższy poziom od czterdziestu lat^[5]. Dodatkowo, w marcu premier wraz z ministrem finansów Rishim Sunakiem ogłosili podwyżkę podatków^[6].
Torysi nierzadko oburzali opinię publiczną swoimi nadużyciami. Tak było na przykład w lipcu, gdy Wielką Brytanią wstrząsnęła afera seksualna. Chris Pincher, zastępca whipa^[7] Partii Konserwatywnej, będąc pijanym, miał się dopuścić molestowania dwóch mężczyzn w jednym z londyńskich klubów^[8]. Dowiedziawszy się o skandalicznym zachowaniu swojego współpracownika, Boris Johnson wygłosił specjalne oświadczenie, w którym przyznał, że żałuje powierzania mu coraz ważniejszych stanowisk w rządzie^[9].
Pomimo kolejnych niepowodzeń premier sądził, że cieszy się społecznym poparciem. Miał ku temu powody, ponieważ czerwcowe, wewnątrzpartyjne głosowanie nad wotum zaufania dla niego i ministrów zakończyło się pomyślnie^[10]. Jeszcze 6 lipca Johnson deklarował w parlamencie, że pozostanie na stanowisku, dopóki jego rząd będzie mógł pracować^[11]. Do ustąpienia zmusiła go dopiero fala odejść najbliższych współpracowników ze stanowisk ministerialnych, która przez większość z nich była uzasadniana utratą zaufania do szefa partii^[12]. Rząd rozsypał się jak domek z kart w ciągu zaledwie kilkudziesięciu godzin^[13]. Wreszcie, 7 lipca Boris Johnson złożył rezygnację^[14]. W pożegnalnym przemówieniu podkreślił osiągnięcia swojego gabinetu, wśród których wymienił między innymi szybkie wyjście z pandemicznego lockdownu, uregulowanie relacji z innymi państwami kontynentu i zdecydowane przeciwstawienie się agresji Rosji na Ukrainę^[15].

W Wilelkiej Brytanii zwyczajowo na czele rządu staje lider partii z największą reprezentacją w parlamencie^[16]. Właśnie dlatego, by nie wywołać chaosu w kraju, Boris Johnson zadeklarował, że pozostanie szefem rządu do czasu wyłonienia swojego następcy. Procedura wyboru nowego lidera Partii Konserwatywnej jest złożona. Udział w pierwszym głosowaniu zagwarantowało sobie ośmioro kandydatów spośród jedenaściorga polityków, którzy wyrazili zainteresowanie startem. Różnica ta wynika z faktu, iż trzem osobom nie udało się zdobyć minimalnego wymaganego poparcia dwudziestu osób dla swojej kandydatury^[17]. Sztuka ta udała się centrystce Penny Mordaunt, która pełni funkcję wiceminister ds. handlu oraz thatcheryście Rishiemu Sunakowi, ministrowi finansów w latach 2020-2022. Tych dwoje było uznawanych za faworytów w wyścigu po fotel lidera partii. Poza nimi do rywalizacji stanęli: Kemi Badenoch, Suella Braverman, Liz Truss, Nadim Zahawi, Jeremy Hunt i Tom Tugendhat. W pierwszej rundzie, która odbyła się w dniach 11-21 lipca, na poszczególnych kandydatów głosy oddawali parlamentarzyści torysów. Kolejne tury pozbawiały szans polityków z najmniejszym poparciem. Nie obyło się bez zaskoczeń. Dość wcześnie z rywalizacji został wyeliminowany Tugendhat, reprezentujący liberalne skrzydło ugrupowania^[18]. Do ostatniego dnia na czele pozostawali faworyci, ale na finiszu okazało się, że to nie Penny Mordaunt, a Liz Truss, od 2021 roku zarządzająca brytyjską dyplomacją, powalczy z Rishim Sunakiem o fotel lidera partii^[19]. Obie kandydatki różniło zaledwie osiem głosów^[20].

Zatem w finałowej rywalizacji kobieta, która z polityką związana jest od czasów studiów, zmierzy się z jednym z najbogatszych Brytyjczyków. Co bardzo ważne, Boris Johnson nie poprze żadnego z dwojga kandydatów, podobnie, jak nie popierał nikogo od początku wyborów^[21]. Na razie także ani Truss, ani Sunak nie są otwarcie wspierani przez żadnego z przegranych, a to oznacza, że sami pozostają z dylematem, jak skutecznie się zaprezentować i zawalczyć o głosy członków partii.

Wśród najważniejszych problemów, z jakimi będzie musiał się zmierzyć przyszły premier, poza zażegnaniem partyjnego kryzysu, znajdują się kwestie podatkowe, polityka środowiskowa i wydatki na obronność^[22]. Choć zdanie kandydatów na każdy z poszczególnych tematów bardzo się nie różni, to detale mogą ostatecznie zadecydować o zwycięstwie. Rishi Sunak uważa, że cięcia podatkowe należy wprowadzać stopniowo, po tym, jak inflacja zostanie zredukowana do optymalnego poziomu. Liz Truss zapowiada z kolei, że rozpocznie obniżkę podatków od pierwszego dnia swojego urzędowania i dokładnie przejrzy planowane dochody i wydatki państwa. W obszarze ochrony środowiska Sunak obiecuje, iż Wielka Brytania będzie samowystarczalna pod względem energetycznym do 2045 roku. Jego rywalka twierdzi za to, że bardziej realna do osiągnięcia jest różnorodność biologiczna. Najbardziej zbliżone poglądy kandydaci mają w kwestii obronności – były minister finansów jest zdania, że założenia NATO są zbyt niskie i z czasem wydatki państwa na obronność powinny osiągnąć 2,5%. Liz Truss przewiduje natomiast, że do 2030 roku Wielka Brytania na ten cel będzie przeznaczać 3% PKB.

Ponadto, dla następcy Borisa Johnsona w najbliższym czasie priorytetem powinna być pomoc Ukrainie, która od ponad pięciu miesięcy zmaga się z brutalną i bestialską agresją Rosji. Z tego powodu fotel szefa rządu może jednak przypaść Liz Truss, która jako minister spraw zagranicznych była ostatnio jednym z najbardziej aktywnych członków brytyjskiego rządu^[23]. Jej atutem może się okazać również to, że w przeciwieństwie do Sunaka – członka parlamentu zaledwie od 2015 roku – zasiada w rządzie nieprzerwanie od dziesięciu lat, zdobyła zaufanie kolejno Davida Camerona, Theresy May i Borisa Johnsona. Zaletą Rishiego Sunaka jest natomiast to, że jako minister finansów był bardzo dobrze oceniany przez obywateli. To właśnie on jest autorem planu, który pozwolił wyciągnąć Wielką Brytanię z pandemicznego kryzysu^[24].

Czas na oddanie głosu drogą korespondencyjną członkowie torysów mają do 2 września. Nazwisko nowego premiera Wielkiej Brytanii poznamy trzy dni później, a ogłosi je sir Graham Brady, szef komitetu wyborczego Partii Konserwatywnej^[25]. Niezależnie od tego, który z polityków ostatecznie zastąpi Borisa Johnsona, torysi mogą mieć poważne problemy, by zwyciężyć w wyborach parlamentarnych zaplanowanych na 2024 rok. Sondaże wskazują, że zarówno Liz Truss, jak i Rishi Sunak przegrywają w rankingach zaufania z liderem opozycyjnej Partii Pracy, Keirem Starmerem^[26]. Przed nowym brytyjskim premierem spore wyzwania, zarówno w polityce krajowej, jak i na arenie międzynarodowej. Jego najważniejszym celem na najbliższe półtora roku powinno być przekonanie Brytyjczyków, że Konserwatyści są w stanie pozostać przy władzy w kolejnej kadencji.

1. z ang. “dokończyć Brexit” [przyp. red.]. ↑

2. W. Gadomski, Rok po realnym brexicie gospodarka brytyjska na dużym minusie, www.alebank.pl, dostęp: 22.07.2022. ↑

3. P. Brand, Boris Johnson had birthday bash during lockdown, ITV News understands, www.itv.com, dostęp: 22.07.2022. ↑

4. K. Borawski, To nie kryzys. To zapaść służby zdrowia. Dramat w Wielkiej Brytanii, www.wiadomosci.wp.pl,dostęp: 22.07.2022. ↑

5. M. Race, UK inflation rises at fastest rate for 40 years as food costs jump, www.bbc.com, dostęp: 22.07.2022. ↑

6. I. Delestre, H. Miller, B. Zaranko, Boris Johnson and Rishi Sunak have announced tax rises worth 2% of GDP in just two years – the same as Tony Blair and Gordon Brown did in ten, www.ifs.org.uk, dostęp: 22.07.2022. ↑

7. Whip – osoba odpowiedzialna za dyscyplinę w klubie parlamentarnym [przyp. red.]. ↑

8. Tory MP Chris Pincher suspended by party over 'drunken groping’ claims, www.news.sky.com, dostęp: 22.07.2022. ↑

9. S. Seddon, Boris Johnson’s government on the verge of collapse after Pincher admission, www.metro.co.uk, dostęp: 22.07.2022. ↑

10. Brytyjski premier Boris Johnson uzyskał wotum zaufania i pozostanie liderem Partii Konserwatywnej oraz szefem rządu, www.pap.pl, dostęp: 22.07.2022. ↑

11. A. Patrzylas, Boris Johnson nie rezygnuje ze stanowiska pomimo masowych odejść z rządu, www.forsal.pl, dostęp: 22.07.2022. ↑

12. Rewolucja w brytyjskim rządzie. Kolejni ministrowie podali się do dymisji, www.wprost.pl, dostęp: 22.07.2022. ↑

13. A. Wolska, Wielka Brytania: Boris Johnson pod wielką presją. Fala odejść z jego rządu, www.euractiv.pl, dostęp: 22.07.2022. ↑

14. S. Meredith, UK Prime Minister Boris Johnson resigns, www.cnbc.com, dostęp: 22.07.2022. ↑

15. H. Stewart, Boris Johnson’s resignation speech: what he said, and what he meant, www.theguardian.com, dostęp: 25.07.2022. ↑

16. T. Wieciech, System polityczny Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, dostęp: 28.07.2022. ↑

17. P. Biskup, Początek walki o schedę po Johnsonie. Wybory lidera Partii Konserwatywnej, www.pism.pl, dostęp: 25.07.2022. ↑

18. Kto zostanie następcą Borisa Johnsona? Wyścig nabiera tempa, na czele dwoje kandydatów, www.polskieradio24.pl, dostęp: 25.07.2022.

    ↑

19. Wybory na lidera brytyjskiej Partii Konserwatywnej. Sunak lub Truss przyszłym premierem Wielkiej Brytanii, www.tvn24.pl, dostęp: 25.07.2022. ↑

20. A. Wolska, Liz Truss vs. Rishi Sunak. Premiera Wielkiej Brytanii wybiorą partyjne doły, www.euractiv.pl, dostęp: 25.07.2022. ↑

21. A. Wolska, Wielka Brytania: Boris Johnson nie udzieli poparcia żadnemu z kandydatów na swojego następcę, www.euractiv.pl, dostęp: 25.07.2022. ↑

22. All you need to know about Rishi Sunak, Liz Truss, and their race to be PM, www.itv.com, dostęp: 25.07.2022. ↑

23. A. Krzysztoszek, Nowa Żelazna Dama czy kandydatka kontynuacji: Kim jest Liz Truss?, www.euractiv.pl, dostęp: 25.07.2022. ↑

24. A. Wolska, Rishi Sunak – kim jest faworyt w wyścigu o fotel premiera Wielkiej Brytanii?, www.euractiv.pl, dostęp: 25.07.2022. ↑

25. A. Krzysztoszek, Sunak: „Nie jestem faworytem” do stanowiska premiera Wielkiej Brytanii, www.euractiv.pl, dostęp: 25.07.2022. ↑

26. Ipsos UK Political Pulse (July 2022), www.ipsos.com, dostęp: 27.07.2022 ↑