Każda akcja wywołuje reakcję. Jeśli włożymy rękę do ognia – oparzymy się. Jeśli zaszalejemy na imprezie, następnego dnia możemy zmagać się z nieprzyjemnymi konsekwencjami zdrowotnymi. Jednak przyjęcia zorganizowane przez Borisa Johnsona na Downing Street przyprawiły brytyjskiego premiera o prawdziwy ból głowy (którego nie zwalczy żadna tabletka) i doprowadziły do najpoważniejszych politycznych tarapatów w jego karierze.
Szef rządu powinien świecić przykładem – szczególnie podczas pandemii – i przestrzegać regulacji, które sam wprowadzał w życie. Jednak widocznie premierzy mają z tym jakiś problem, gdyż zarówno norweska premierka Erna Solberg, jak i jej fińska odpowiedniczka Sanna Marin, zaliczyły wpadki z imprezowaniem w trakcie pandemii. Nie ominęło to i jowialnego Borisa Johnsona, nawet pomimo ciężkiego przebiegu choroby, który spędził na oddziale intensywnej terapii. A przecież wspominał, że mógł już z niego nie wyjść[1]. Brytyjski premier nie przejął się jednak zbytnio nawet tak osobistym doświadczeniem. Od 2021 roku na jaw regularnie wychodzą kolejne wątki opisujące, jak to gabinet Johnsona wraz z budynkami rządowymi zmieniły się w jeden z najgłośniejszych klubów Londynu. Co jednak najbardziej oburzające, jego działalność przypadła na szczyt pandemii, gdy Brytyjczycy byli zmuszeni do pozostania w domach. Jako iż w przyrodzie musi panować równowaga, premier, prawdopodobnie z troski, postanowił rozwiązać kwestię niedoboru imprez za swoich obywateli i wraz z ministrami oraz politykami Partii Konserwatywnej urządził dziesiątki celebracji, na których nie stroniono od trunków mniej lub bardziej wyskokowych. Jedna z takich zabaw odbyła się w przeddzień pogrzebu księcia Filipa, męża Elżbiety II, który zmarł 9 kwietnia ubiegłego roku. Do historii przejdą zdjęcia z uroczystości pożegnania członka rodziny królewskiej, na których głowa Zjednoczonego Królestwa siedzi w pustych ławach kościelnych. W tym samym czasie szef rządu prawdopodobnie dochodził do siebie po imprezie, którą zorganizował kilka godzin wcześniej na Downing Street[2]. Ponadto okazało się, iż premier tak zmienił kodeks ministerialny, by za niewielkie wykroczenia członkom rządu nie groziła dymisja, co jeszcze bardziej rozwścieczyło opinię publiczną[3].
Zanim przejdziemy jednak do szczegółowego omówienia skutków Partygate i jej konsekwencji dla Borisa Johnsona, należy przedstawić kilka faktów dotyczących brytyjskiego parlamentaryzmu. Premierzy sprawują funkcję szefów partii, a rezygnacja z jednego wiąże się z utratą drugiego. Niewyobrażalna jest sytuacja, w której szef rządu nie jest szefem partii, co nierzadko zdarzało się w Polsce (Morawiecki, Szydło, Marcinkiewicz, Buzek, Suchocka). Dlatego też pozycja szefa rządu w strukturach partyjnych jest niezwykle ważna. Utrata stanowiska premiera często wiąże się nie z przegraną głosowania wniosku o wotum zaufania w parlamencie, a właśnie z tym wewnątrz partii. Wśród torysów istnieje frakcja nazywana Komitetem 1922. W jej skład wchodzą wszyscy posłowie zasiadający w Izbie Gmin, którzy nie sprawują funkcji ministerialnych czy czołowych roli partyjnych. Szeregowi posłowie mogą więc pozbawić władzy szefa ugrupowania[4]. By odbyło się głosowanie o wotum zaufania względem lidera partii, 15% konserwatywnych posłów musi zwrócić się do przewodniczącego komitetu z takim wnioskiem. Tak też się stało właśnie 6 czerwca, gdy przewodniczący wyżej wymienionego ciała ogłosił, iż 54 posłów zgłosiło się z wnioskiem o wotum nieufności wobec premiera. Głosowanie zakończyło się wynikiem 211:148 za Johnsonem i pozwoliło mu to utrzymać się na stanowisku szefa rządu[5]. Należy uzupełnić, że takiego rodzaju plebiscyt można przeprowadzać tylko raz w ciągu roku[6]. Czy oznacza to, iż BoJo jest bezpieczny przez najbliższe 12 miesięcy? Wręcz przeciwnie.
Do kontrowersji (eufemistycznie ujmując) regularnie wywoływanych przez Borisa Johnsona opinia publiczna zdążyła już przywyknąć. Porównując jego wybryki z tym, co budziło zainteresowanie mediów wokół innych premierów – chociażby szpilek w panterkę Theresy May[7] (co swoją drogą jest skandaliczne i pokazuje, jak wiele należy jeszcze wykonać w kwestii walki o równouprawnienie kobiet) czy wepchnięcia się do kolejki podczas kupowania skarpetek przez Davida Camerona[8], takie „skandale” to dla dla Johnsona chleb powszedni. Co więc tak magicznego jest w liderze torysów, iż afery jak Partygate prawdopodobnie zakończyłoby się dymisją innych premierów, a obecny szef rządu nadal trwa na stanowisku?
Wbrew pozorom jest on niezwykle wyrafinowanym graczem i bardzo dobrze radzi sobie w przetasowaniach partyjnych. Dał on się poznać jako osoba, która mocno wpłynęła na kształt brytyjskiej sceny politycznej jeszcze przed objęciem premierostwa. W czasach sprawowania funkcji burmistrza Londynu był jedną z twarzy skutecznej kampanii za wyjściem Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej[9]. Po dymisji rządu Davida Camerona, walka o schedę po nim miała rozegrać się właśnie między Johnsonem a Theresą May, ówczesną minister spraw wewnętrznych[10]. Jednak jeden z największych sprzymierzeńców obecnego premiera – Michael Gove – sam zdecydował się wystartować w wyścigu o fotel szefa partii, co zatrzymało Johnsona przed zgłoszeniem swojej kandydatury[11]. Nie pożegnał się on jednak z marzeniami i już jako minister spraw zagranicznych w rządzie May skutecznie podkopywał swoją szefową, doprowadzając koniec końców do jej dymisji. Pokazuje to, iż jego zakulisowe działania są naprawdę efektywne.
Jednak wynik wewnątrzpartyjnego głosowania to dla niego żółte, jeśli nie czerwone, światło. Co prawda w historii zdarzały się gorsze wyniki, jak ten uzyskany przez Iana Duncana Smitha w 2003 roku, w którym ówczesny szef Partii Konserwatywnej pożegnał się ze stanowiskiem[12]. Należy jednak zwrócić uwagę, iż żaden z premierów, wobec których zastosowano wyżej wymienioną procedurę, nie utrzymał się u władzy dłużej niż rok, co pokazują przykłady Theresy May czy nawet o wiele silniejszej politycznie Margaret Thatcher[13]. Johnson zmaga się obecnie nie tylko z silną opozycją wewnątrz własnego ugrupowania, ale i z coraz mniejszym poparciem społecznym. Z majowych wyborów samorządowych torysi wyszli mocno obici, przegrywając zarówno procentowo, jak i pod względem ilości zdobytych mandatów[14].
Ponadto kolejnym czynnikiem pogarszającym pozycję premiera jest zwycięstwo ugrupowania Sinn Féin w Irlandii Północnej. Partia ta na sztandarach niesie zjednoczenie Irlandii Północnej z Republiką Irlandii. Owe zwycięstwo może wywołać kolejny poważny kryzys polityczno-ekonomiczny na linii Belfast-Londyn-Bruksela. Bowiem jedną z najtrudniejszych części negocjacji brexitowych była właśnie sprawa irlandzka. Londyn i Bruksela ustaliły w protokole północnoirlandzkim, iż Irlandia Północna nie będzie oddzielona od Republiki Irlandii “twardą” granicą (by uniknąć napięć, które przez lata toczyły ten rejon). Jednak teraz rząd Johnsona rozważa wypowiedzenie protokołu północnoirlandzkiego, co może wywołać olbrzymi kryzys dyplomatyczny i wewnętrzny[15]. Rosnące napięcie i poparcie dla ruchów niepodległościowych może długoterminowo doprowadzić nie tylko do upadku Johnsona, lecz nawet do zjednoczenia Irlandii Północnej z Republiką Irlandii i w konsekwencji rozpadu Zjednoczonego Królestwa.
Co więcej, w sondażach przeprowadzanych pod kątem wyborów parlamentarnych od kilku miesięcy konserwatyści przegrywają z Partią Pracy[16]. Teoretycznie wybory powinny odbyć się w maju 2024 roku[17], jednak praktyka ostatnich lat i olbrzymie podziały w Partii Konserwatywnej pokazały, że może do głosowania dojść wcześniej. Bowiem w brytyjskim systemie premier może zwrócić się do królowej o rozwiązanie parlamentu i zwołanie wyborów, kiedy tylko zechce[18].
Natomiast wśród samych konserwatystów ciśnienie rośnie coraz bardziej. Zwolennicy i przeciwnicy Johnsona już otwarcie się atakują, co idealnie obrazuje była premier (i, jak wspomniane wcześniej, była szefowa MSW) krytykująca podczas obrad parlamentu obecną minister i stronniczkę Johnsona, Priti Patel, na co z zachwytem zareagowali wewnętrzni przeciwnicy premiera oraz posłowie opozycji[19]. Ponadto, giełda nazwisk potencjalnych następców szefa partii już ruszyła. Na czele stawki obecnie znajdują się szefowa resortu spraw zagranicznych Liz Truss i Jeremy Hunt, który w 2019 roku, po dymisji May, przegrał z Johnsonem starcie o przywództwo w partii[20].
W ostatnim sezonie “The Crown” autorzy serialu przypisali innej konserwatywnej premierce – Margaret Thatcher poczucie komfortu wynikające z posiadania wrogów na wszystkich frontach[21]. Możliwe, iż Boris Johnson okazał się fanem kasowej produkcji Netflixa i potraktował ją jako inspirację, tworząc cały wachlarz problemów wokół siebie. Do tej pory szef torysów świetnie sobie radził w grze dziel i rządź, jednak coraz więcej wskazuje na to, iż w perspektywie najbliższych miesięcy łowca może stać się ofiarą. Pytanie, czy wśród konserwatystów znajduje się ktoś, kto odważy się podnieść rękę na zranionego, ale jednak nadal walecznego, lwa z przerzedzoną już (dosłownie i w przenośni) czupryną.
-
J. Parker, Coronavirus: Boris Johnson says 'it could have gone either way’, https://www.bbc.com/news/uk-politics-52262012, dostęp: 08.06.2022 r. ↑
-
G. Faulconbridge, Johnson’s office apologises to Queen for party on eve of Philip’s funeral, https://www.reuters.com/world/uk/uk-pm-johnsons-office-partied-queen-mourned-death-husband-2022-01-14/, dostęp: 08.06.2022 r. ↑
-
M. Domańska, Fortel premiera. Boris Johnson zmienił prawo, uniknie odpowiedzialności, https://www.wprost.pl/swiat/10734118/fortel-premiera-boris-johnson-zmienil-prawo-uniknie-odpowiedzialnosci.html, dostęp: 08.06.2022 r. ↑
-
S. Bożyk, M. Grzybowski, Systemy ustrojowe państw współczesnych, Białystok 2012, s. 30. ↑
-
J. Cassidy, P. Seddon, Boris Johnson confidence vote: Which Tory MPs want the PM to go?, https://www.bbc.com/news/uk-politics-61664246, dostęp: 08.06.2022 r. ↑
-
G. Parker, S. Payne, Boris Johnson wants ministers to raise their game or face the sack, https://www.ft.com/content/6c650e5b-d571-48ab-b723-ef289fb5012e, dostęp: 08.06.2022 r. ↑
-
T. Peck, Union leader says Theresa May should stop wearing high heels now she’s running the country, https://www.independent.co.uk/news/uk/politics/theresa-may-should-stop-wearing-high-heels-now-she-s-running-the-country-a7288931.html, dostęp: 08.06.2022 r. ↑
-
M. Oppenheim, David Cameron filmed 'jumping the queue’ to purchase socks in JD Sports, https://www.independent.co.uk/news/uk/home-news/david-cameron-jumping-queue-buy-socks-jd-sports-a7761266.html, dostęp: 08.06.2022 r. ↑
-
J. Rankin, Nigel Farage and Boris Johnson are unpatriotic quitters, says Juncker, https://www.theguardian.com/politics/2016/jul/05/nigel-farage-and-boris-johnson-are-unpatriotic-quitters-says-juncker, dostęp: 08.06.2022 r. ↑
-
C. Cooper, Boris Johnson and Theresa May rally support for Tory leadership race, https://www.independent.co.uk/news/uk/politics/tory-leadership-race-boris-johnson-theresa-may-new-prime-minister-7108171.html, dostęp: 08.06.2022 r. ↑
-
S. Swinford, C. Hope, P. Dominiczak, Boris Johnson’s allies accuse Michael Gove of 'systematic and calculated plot’ to destroy his leadership hopes, https://www.telegraph.co.uk/news/2016/06/30/boris-johnsons-allies-accuse-michael-gove-of-systematic-and-calc/, dostęp: 08.06.2022 r. ↑
-
M. Tempest, IDS loses confidence vote, https://www.theguardian.com/politics/2003/oct/29/conservatives.uk, dostęp: 08.06.2022 r. ↑
-
S. Bush, Boris Johnson may hobble on longer than we think, https://www.ft.com/content/1ece9d7c-a580-4d10-b721-64fa71926ac5, dostęp: 08.06.2022 r. ↑
-
R. Tunnicliffe, Local Elections 2022: Results and analysis, Londyn 2022, s. 8-10. ↑
-
M. Kośka, Strach przed Sinn Féin może skończyć się wojną handlową między Unią a Wielką Brytanią, https://biznes.wprost.pl/gospodarka/10721542/strach-przed-sinn-fein-moze-skonczyc-sie-wojna-handlowa-miedzy-unia-a-wielka-brytania-co-zrobi-johnson.html ↑
-
Politico, National parliament voting intention, https://www.politico.eu/europe-poll-of-polls/united-kingdom/, dostęp: 08.06.2022 r. ↑
-
The Highland Council, UK Parliamentary Election, https://www.highland.gov.uk/info/799/elections_and_voting/805/uk_parliamentary_election, dostęp: 08.06.2022 r. ↑
-
UK Parliament, General elections, https://www.parliament.uk/about/how/elections-and-voting/general/, dostęp: 10.06.2022 r. ↑
-
S. Sleigh, Theresa May Speaks Out Against Priti Patel’s Rwanda Asylum Plan, https://www.huffingtonpost.co.uk/entry/theresa-may-against-priti-patel-rwanda-asylum-pla_uk_625ecdeee4b06c2ea32f8a4a, dostęp: 08.06.2022 r. ↑
-
H. Stewart, Boris Johnson elected new Tory leader, https://www.theguardian.com/politics/2019/jul/23/boris-johnson-elected-new-tory-leader-prime-minister, dostęp: 08.06.2022 r. ↑
-
M. Lesh, The Crown has a Thatcherite lesson for Boris – reject the elites and pursue radical change, https://www.telegraph.co.uk/news/2020/11/16/crown-has-thatcherite-lesson-boris-reject-elites-pursue-radical/, dostęp: 08.06.2022 r. ↑