Na przestrzeni ostatnich lat, w północnej części Unii Europejskiej, do której zalicza się m.in. Królestwo Szwecji czy Królestwo Dani, można ostatnio zauważyć zwiększoną aktywność przestępców, co zagraża bezpieczeństwu społeczeństw lokalnych, jak i europejskich. Szwedzka służba bezpieczeństwa (Sapö)opisuje stan zagrożenia w pięciostopniowej skali, a 17 sierpnia 2023 roku podniosła go do poziomu czwartego, co jest historycznie najwyższym wynikiem, zaraz po 2016 roku[1]. Jest to spowodowane zintensyfikowanymi groźbami przeprowadzenia ataku terrorystycznego przez ekstremistyczne grupy islamskie. Sytuacja nie ulega poprawie, ponieważ w 2024 i na początku bieżącego roku w Szwecji dochodzi do wielu sytuacji powodujących niepokój społeczny. W ubiegłym roku w kraju doszło do 317 zamachów, a w obecnym dochodzi do około jednego zamachu bombowego dziennie[2]. Ataki nie polegają tylko na wysadzaniu ładunków wybuchowych, ale również na strzelaninach. Udowadnia to niedawna sytuacja ze szkoły, gdzie mężczyzna otworzył ogień do uczniów i kadry nauczycielskiej[3]. Wielu uważa, że jest to spowodowane silnym zróżnicowaniem społeczeństwa oraz „ideologią” islamską. Z tego powodu rozpoczęły się protesty przed ambasadami krajów muzułmańskich, obfitujące w działania desakralizujące Koran – przykładem takich działań może być spalenie świętej księgi. Nie jest to jednak jedyne wyzwanie, z którym rząd Szwecji i służby bezpieczeństwa muszą się mierzyć. W kraju tym rozrosła się siatka zorganizowanych grup przestępczych, głównie karteli narkotykowych. Ich zatargi prowadzą do zagrożeń, nierzadko ze skutkiem śmiertelnym. Policyjne statystyki jasno wskazują, że w Szwecji nie jest tak bezpiecznie, jak było kiedyś, i to samo odnosi się do innych regionów Unii. Europejska średnia zgonów spowodowanych przez walki gangów wynosi 1,6 milionów osób, a w Szwecji wskaźnik ten osiągnął pułap 4 milionów.
Problem przestępczości zorganizowanej
Tendencja ta utrzymuje się od 2015 roku, od kiedy notuje się wzmożone działania gangów, jak i częstsze zamachy terrorystyczne. Głównym powodem śmierci niewinnych osób w takich okolicznościach są wojny pomiędzy grupami przestępców zajmujących się handlem narkotykami[4]. Swoje porachunki załatwiają w miejscach publicznych, często w obszarach zatłoczonych. Szwedzka policja oszacowała, że w całym kraju związki z takimi kartelami ma aż 62 000 osób, gdzie 14 000 z nich działa aktywnie w ich bojówkach[5]. Oprócz aktywnych bojówkarzy, służby szacują, że około 48 000 kolejnych osób dodatkowo wspiera działanie takich karteli, na przykład przez prowadzenie handlu narkotykami. Głośnym przypadkiem współpracy z tego typu przestępcami byli emerytowani policjanci, którzy przyczynili się do wycieku wielu dokumentów, doprowadzając do dużego spadku zaufania publicznego wobec policji[6]. Niektórzy funkcjonariusze również współpracują z kartelami podczas służby – dlatego społeczeństwo chętniej współpracuje z przestępcami niż ze skorumpowaną policją. Kolejnym istotnym problemem, który powoduje wzrost przestępczości, jest udział w takich wydarzeniach osób nieletnich. Niedopracowana edukacja związana ze stosowaniem środków psychoaktywnych i przeciwdziałaniu popełniania przestępstw spowodowała, że około 1700 osób młodocianych (poniżej 18. roku życia) bierze udział w akcjach jako członkowie gangów[7]. Przykładem tego typu działań może być sytuacja z kwietnia ubiegłego roku. W dzielnicy Skärholmen w Sztokholmie Polak zwrócił uwagę grupce młodzieży, która zachowywała się nieodpowiednio. W odpowiedzi jeden z członków gangu młodzieżowego wyjął broń i oddał parę strzałów w jego plecy, w wyniku czego ten zmarł na miejscu. We wspomnianej dzielnicy wielokrotnie zgłaszano przestępstwa popełniane przez gangi młodzieżowe, jednak policja nie jest w stanie temu zapobiec. Ważny jest również aspekt, że dzielnica ta jest uznawana za „dzielnicę migrantów”, stąd duża aktywność gangów.
Migranci w Szwecji sprawiają, że wizerunek szwedzkiego społeczeństwa jest coraz gorszy. Zarówno obywatele jak i turyści przebywający w tym państwie, zaczynają bardziej obawiać się o swoje bezpieczeństwo. Najwięcej incydentów, o których wspomniano w poprzednim akapicie, dzieje się w dzielnicach imigranckich, gdzie znaczny odsetek mieszkańców jest wyznania muzułmańskiego. Często jako przyczynę radykalnych zachowań podaje się właśnie religię. Nie ma to uzasadnienia w badaniach naukowych, ale wielu obywateli uważa, że islam jest radykalną religią, która stanowi zagrożenie dla ich bezpieczeństwa[8]. W odpowiedzi na zamachy, jak i groźbę ataków przez podmioty międzynarodowe związane z ideologią ekstremistycznego islamu, społeczeństwo szwedzkie wznieca protesty.
Reakcja społeczeństwa
Niezadowolenie z działań radykalnych islamistów prezentowane jest jednak w bardzo kontrowersyjny sposób. Na wydarzeniach często dochodzi do desakralizacji Koranu oraz ośmieszania wizerunków postaci ważnych dla islamu, takich jak Mahomet[9]. Prawo szwedzkie nie zabrania tego typu incydentów, jeśli odbywa się to w ramach debaty publicznej. W Szwecji szczególną wagę przypisuje się do wolności słowa, która zapisana jest w konstytucji tego kraju. Nie wszystkie grupy otrzymały zgodę służb bezpieczeństwa na organizowanie protestów, ze względu na wysokie zagrożenie terrorystyczne. Jednak sąd uchylił te decyzje, co spowodowało, że wszystkie protesty, w których dochodzi do obrażania islamu, stały się zgodne z prawem[10]. Protesty te często odbywają się przed placówkami dyplomatycznymi państw, na których terenach działają grupy terrorystyczne powiązane z islamem. Przykładem tego typu wydarzeń mogą być protesty z 2023 roku pod ambasadą Iraku. Ważnymi postaciami, które przyczyniły się do tych wystąpień, byli Salwan Momika oraz Salwan Najem. Palili oni Koran podczas protestów przed ambasadą, wygłaszając przy tym obraźliwe komentarze na temat muzułmanów. Protesty odbywały się również przy meczetach[11]. Sytuacje te miały istotne implikacje na społeczeństwo, jak i na samo państwo. Wiele grup terrorystycznych, takich jak Al-Kaida, ISIS czy somalijska Asz-Szabab zagroziły atakami terrorystycznymi na terenie Szwecji. Dodatkowo wydarzenia te pogorszyły relacje zagraniczne między Szwecją a niektórymi krajami Bliskiego Wschodu. Po protestach doszło do szturmu na ambasadę Szwecji w Bagdadzie, stolicy Iraku[12]. Szwedzkie społeczeństwo rozpoczęło dyskusję, czy tego typu wydarzenia nie są agitacją przeciwko konkretnej grupie etnicznej. Sytuacja również przyniosła konsekwencje samym protestującym. Jeden z nich – Salwan Momika – został zastrzelony w Szwecji. Pomagający mu Salwan Najem został skazany przez sąd, który uzasadnił, że desakralizacja Koranu narusza w znacznym stopniu zasady obiektywnej debaty i krytyki religii[13]. Ich protesty miały charakter wcześniej wspomnianego podżegania przeciwko grupie etnicznej, jaką są muzułmanie.
Reakcja rządu
Rząd Królestwa Szwecji i służby bezpieczeństwa starają się zapewnić bezpieczeństwo obywatelom oraz turystom w tak niestabilnych czasach. Kwestia spokoju publicznego stała się głównym tematem wyborów do Riksdagu – szwedzkiego parlamentu – w 2022 roku[14]. Wygrała je Umiarkowana Koalicja, z Ulfem Kristerssonem na czele rządu. Od tamtego czasu wzmacnia się krytyka tego ugrupowania, a w szczególności premiera. Negatywne opinie wygłasza najczęściej szwedzka skrajna prawica, która podkreśla nieefektywność władzy Kristerssona oraz oskarża o brak dotrzymywania zobowiązań związanych z bezpieczeństwem[15]. W efekcie władze Szwecji zmieniły część prawa tak, by zapewnić wzrost poczucia bezpieczeństwa. Przykładem mogą być specjalne strefy, w których szwedzka policja będzie mogła dokonać przeszukania podejrzanych osób bez konkretnego powodu. Strefy te utworzono w najniebezpieczniejszych regionach, takich jak wcześniej wymieniona dzielnica imigrancka w Sztokholmie[16]. Nie jest to jedyne kontrowersyjne narzędzie, którym posługuje się szwedzka policja. Już we wrześniu 2023 roku zwiększono zakres możliwości podsłuchiwania grup przestępczych i przeszukań osobistych. Wprowadzono również surowsze kary dla recydywistów[17]. W rządzie pojawiają się również pomysły o zmianie konstytucji. Zmiana polegałaby na wprowadzeniu większej ilości wymagań, które muszą spełnić obcokrajowcy w celu uzyskania szwedzkiego obywatelstwa[18]. Oprócz tych reform rząd rozważa wprowadzenie wielu polityk podobnych do modelu duńskiego. Wśród propozycji znajduje się przede wszystkim podniesienie progu wynagrodzenia osób ubiegających się o pozwolenie na pracę, a także zmiana polityki azylowej. Może nie zmniejszy to wskaźnika imigracji, ale doprowadzi do spersonalizowania profilu migranta, który będzie chciał podjąć pracę w Szwecji[19]. Sama walka z gangami również potrwa wiele lat, gdyż są one już zakorzenione w szwedzkim społeczeństwie, co powoduje duże trudności z ich eliminacją.
Podsumowanie
Przestępczość zorganizowana stanowi zasadnicze zagrożenie w krajach nordyckich. Statystyki jasno pokazują nasilanie się tego problemu ze względu na coraz większy udział społeczeństwa w strukturach gangów, nie tylko w formie aktywnej, ale również biernej. Sytuacja robi się bardzo poważna, ponieważ w przestępstwach udział biorą także osoby poniżej 18. roku życia. Zagrożenie wzmaga również samo społeczeństwo, które naruszając granice krytycznej debaty publicznej podczas protestów przeciwko islamskiemu ekstremizmowi, zwiększa ryzyko ataków terrorystycznych grup powiązanych z islamem. Rząd Szwecji, pomimo podjęcia wielu prób opracowania nowych strategii i współpracy ze służbami bezpieczeństwa innych krajów nordyckich, nie jest w stanie zapanować nad skalą szerzącego się problemu. Nie bez powodu podniesiono stan zagrożenia terrorystycznego do poziomu najwyższego od niespełna dekady. Sytuacja nie ulega poprawie – niedawny atak w szkole pokazuje, jak ważne są zmiany w kwestiach bezpieczeństwa[20]. Reformy, które zapowiadają rządy Szwecji i Danii, są istotnym krokiem prowadzącym do zwiększania bezpieczeństwa nie tylko mieszkańców tych krajów, ale również turystów je odwiedzających.
[1] Szwecja: podwyższono poziom zagrożenia terrorystycznego. Jest najgorzej od lat, polsatnews.pl, https://www.polsatnews.pl/wiadomosc/2023-08-17/szwecja-podwyzszono-poziom-zagrozenie-terrorystycznego-jest-najgorzej-od-lat/ [dostęp: 13.02.2025].
[2] C. Szumski, Premier Szwecji przyznaje: „Nie mamy już kontroli”, euractiv.pl, https://www.euractiv.pl/section/bezpieczenstwo-i-obrona/news/premier-szwecji-przyznaje-nie-mamy-juz-kontroli/ [dostęp: 13.02.2025].
[3] Strzelanina w szkole w Szwecji, są ofiary śmiertelne, tvn24, https://tvn24.pl/swiat/szwecja-strzelanina-w-szkole-w-orebro-okolo-10-ofiar-smiertelnych-st8291756 [dostęp: 17.02.2025].
[4]A. Wolska, Szwecja wstrząśnięta zbrodnią w Sztokholmie. Premier odwiedził miejsce zabójstwa Polaka, euractive.pl, https://www.euractiv.pl/section/bezpieczenstwo-i-obrona/news/szwecja-wstrzasnieta-zbrodnia-w-sztokholmie-premier-odwiedzil-miejsce-zabojstwa-polaka/ [dostęp: 13.02.2025].
[5]Ibidem.
[6]C. Szumski, Szwecja. Rząd zaniepokojony „naiwnością” policji. Powiązania z gangami, https://www.euractiv.pl/section/bezpieczenstwo-i-obrona/news/szwecja-rzad-zaniepokojony-naiwnoscia-policji-powiazania-z-gangami/ [dostęp: 13.02.2025].
[7] C. Szumski, Premier Szwecji przyznaje…
[8] M. Rolecki, Czy imigracja zwiększa przestępczość? A jak myślicie?, oko.press, https://oko.press/czy-imigracja-zwieksza-przestepczosc-a-jak-myslicie? [dostęp: 13.02.2025].
[9] D. Szacwa, Rosnąca przestępczość i zagrożenia terrorystyczne w Szwecji i Dani, Komentarze IEŚ 969 (217/2023), https://ies.lublin.pl/komentarze/rosnaca-przestepczosc-i-zagrozenia-terrorystyczne-w-szwecji-i-danii/ [dostęp: 13.02.2025].
[10] Ibidem.
[11] Ibidem.
[12] Iraq expels Swedish ambassador after Baghdad embassy stormed over Quaran burning, Le Monde, https://www.lemonde.fr/en/religions/article/2023/07/20/swedish-embassy-in-baghdad-stormed-and-set-on-fire-in-protests-over-quran-burning_6060045_63.html [dostęp: 17.02.2025].
[13]Quaran burner Salwan Momika killed in Sweden, Deutsche Welle, https://www.dw.com/en/quran-burner-salwan-momika-killed-in-sweden/a-71454446, [dostęp: 17.02.2025]
[14]D. Szacwa, Szwecja przed wyborami parlamentarnymi: uwarunkowania i wyzwania, Komentarze IEŚ 666 (178/2022), https://ies.lublin.pl/komentarze/szwecja-przed-wyborami-parlamentarnymi-uwarunkowania-i-wyzwania/ [dostęp: 17.02.2025].
[15] C. Szumski, Premier Szwecji przyznaje:..
[16]S. Otfinowska, Szwecja: Powstaną specjalne strefy, w których policja będzie mogła przeszukiwać bez ograniczeń, euractiv.pl, https://www.euractiv.pl/section/bezpieczenstwo-i-obrona/news/szwecja-powstana-specjalne-strefy-w-ktorych-policja-bedzie-mogla-przeszukiwac-bez-ograniczen/ [dostęp: 17.02.2025].
[17] D. Szacwa, Rosnąca przestępczość…
[18] Ibidem.
[19] Ibidem.
[20] Strzelanina w szkole w Szwecji…