Solidarność międzypokoleniowa

Czy zastanawialiście się kiedyś, czym jest solidarność międzypokoleniowa? Słów tych nie słyszymy zbyt często, zatem nie wszyscy są świadomi jej potrzeby. Zwykle większy nacisk kładzie się na podział na pokolenia i różnice między nimi, a nie na współpracę i harmonię. Spróbujmy jednak zastanowić się, czym jest solidarność międzypokoleniowa, co oznacza to w praktyce oraz dlaczego bycie solidarnym jest tak ważne w dzisiejszym świecie.

Solidarność międzypokoleniowa a starzenie się społeczeństwa

W 2020 roku sprawdziły się prognozy WHO – po raz pierwszy w historii liczba osób, które ukończyły 60 lat, była większa niż dzieci poniżej 5 roku życia. Do 2030 roku 1 na 6 osób na świecie będzie miała co najmniej 60 lat. Dodatkowo 2050 będzie rokiem, kiedy światowa populacja w wieku 60 lat i starszych podwoi się, a liczba osób w wieku 80 lat lub starszych potroi^[1]. Rozwój medycyny, postęp cywilizacyjny czy poprawa warunków sanitarnych i zdrowotnych – wszystkie te czynniki powodują, że ludzie na całym świecie żyją dłużej, niż kiedykolwiek w historii. Wśród przyczyn pośrednich niskiej liczby urodzeń dzieci często wymieniane są: promowany model rodziny nuklearnej^[2], aktywność zawodowa kobiet, wykształcenie ludności czy polityka społeczna państwa. Coraz częściej młodzi wymieniają również kryzys klimatyczny jako jeden z powodów niskiej liczby urodzeń. Destabilizacja budżetu, poważny wzrost kosztów świadczeń emerytalnych, zwężenie rynku pracy, obciążenie świadczeń emerytalnych, wzrost obciążeń podatkowych, nasilenie konkurencji międzypokoleniowej – to zaś tylko niektóre z wyzwań, z którymi większość polityków i społeczeństw będzie musiała się zmierzyć w następnych dekadach w związku z niską liczbą urodzeń. Dla wielu młodych ludzi, którzy dopiero weszli w wiek produkcyjny, zjawisko starzenia się społeczeństwa będzie stanowiło poważne problemy. Pytanie zatem brzmi: jak możemy temu zapobiec lub chociaż zniwelować skutki, aby nie były one tak szkodliwe? Odpowiedzią na to wydaje się solidarność międzypokoleniowa. W sytuacji, kiedy większość społeczeństwa to osoby starsze, wykorzystanie ich potencjału może być szansą dla pozostałej części populacji. Dzisiaj priorytetem powinno dla nas być zapewnienie wsparcia i troski dla starszej generacji, przy jednoczesnym utrzymaniu równowagi między różnymi grupami wiekowymi w społeczeństwie.

Czym jest solidarność międzypokoleniowa?
Solidarność międzypokoleniowa ma jednakowo wymiar gospodarczy, polityczny społeczny, jak i kulturowy. Wielowymiarowość pojęcia sprawia, że nie jest ono łatwe do jednoznacznego zdefiniowania.

W wymiarze ekonomiczno-gospodarczym solidarność międzypokoleniowa to przede wszystkim finansowe wspieranie przez młodszych systemu opieki społecznej i emerytalnej, który zapewnia świadczenia dla osób starszych. Wpływa to na stabilność systemu emerytalnego i długoterminowe zabezpieczenie seniorów. System świadczeń emerytalnych to jedna z najpotężniejszych form instytucjonalnych, przez które wyraża się solidarność społeczną i międzypokoleniową^[3]. Z drugiej strony solidarność międzypokoleniowa w rozumieniu ekonomiczno-politycznym to także inwestowanie w rozwój edukacji i szkoleń, aby przygotować młodsze pokolenie do aktywnego uczestnictwa w gospodarce i zwiększenia swojej produktywności. Zapewnienie odpowiednich możliwości zatrudnienia dla młodych ludzi, a także eliminowanie bariery wieku i dyskryminacji na rynku pracy, jest istotne dla równego udziału różnych grup wiekowych w procesach ekonomicznych^[4].

Socjolodzy natomiast wskazują, że solidarność międzypokoleniowa oznacza wzajemne zrozumienie, szacunek i troskę między różnymi grupami wiekowymi. Jest to koncepcja oparta na idei mówiącej o tym, że istnieje wspólny interes i wzajemna odpowiedzialność między pokoleniami, które powinny dążyć do harmonii społecznej i dobra wspólnego. Starsze pokolenie ma do zaoferowania wiedzę, doświadczenie czy mądrość, a młodzi energię, inną perspektywę i potencjał. Solidarność międzypokoleniowa w rozumieniu społecznym to przede wszystkim dostrzeżenie różnic, które występują między starszymi a młodszymi, w celu uzupełnienia się dla dobra społeczeństwa jako całości.
Społeczne ujęcie solidarności międzypokoleniowej ma również związek z wymiarem kulturowym. Ludzie starsi coraz częściej czują się wyobcowani, co może doprowadzać do izolacji ich od młodszej części społeczeństwa. W kulturze istnieje natomiast wiele inicjatyw, tworzonych zarówno przez młodych, jak i starszych, które mogą temu przeciwdziałać. Do najpopularniejszych zaliczamy prowadzenie konsultacji, naukę języków obcych na Uniwersytetach Trzeciego Wieku czy warsztaty z obsługi komputera dla seniorów. Ze strony starszej generacji popularne są „żywe” lekcje historii czy czytanie bajek dzieciom^[5]. W tym miejscu warto wspomnieć o inicjatywie licealistek i studentek z Warszawy — AnGeneration. Projekt trwał przez pół roku i miał na celu naukę języka angielskiego seniorów od podstaw. Jak piszą same autorki – Projekt przyczynił się do poprawy umiejętności językowych seniorów, co umożliwiło im zdobycie podstawowych umiejętności komunikacji w języku angielskim^[6]. Wszystkie te działania prowadzą do nawiązania dialogu pomiędzy najmłodszymi i najstarszymi.

Solidarność międzypokoleniowa a młodzi

Natomiast trzeba zadać pytanie, na kim spoczywa odpowiedzialność za organizowanie wydarzeń wspierających solidarność międzypokoleniową? Na młodych ludziach czy na państwie? Czy młodsza generacja nie przywiązuje uwagi do wartości rodzinnych? Pomimo narastającego konfliktu między starszymi a młodszymi, badania pokazują, że młodsza generacja zdaje sobie sprawę z ważności solidarności międzypokoleniowej. Co trzeci dorosły Polak oferuje różne formy wsparcia osób starszych^[7]. Młodzi Europejczycy i Europejki natomiast na nowo odkrywają potencjał rodziny i jej zasoby solidarnościowe^[8]. O ile młodzi ludzie chcą podchodzić odpowiedzialnie do kwestii wzajemnego wspierania się pokoleń, tak rządy na całym świecie, prowadzące niekorzystną politykę solidarnościową, często to uniemożliwiają. 60% Europejczyków i Europejek jest świadoma tego, że władze nie będą w stanie wypłacać emerytur i zapewniać opieki osobom starszym w najbliższych latach^[9]. W 2060 roku na jednego emeryta będą przypadały dwie osoby w wieku produkcyjnym; w tej chwili mniej więcej 2,5 osoby pracuje na jednego emeryta^[10].

(źródło: Instytut Badań Strukturalnych)

Takie wydarzenia jak protesty przeciwko reformie emerytalnej we Francji pokazują, że istnieje obawa, iż młodsza generacja może uznać kontrakt solidarności międzypokoleniowej za niekorzystny, a w przyszłości będą dążyć do jego zerwania^[11]. Na konkretne skutki wydarzeń z Francji będziemy musieli jeszcze trochę poczekać; natomiast już dzisiaj można stwierdzić, że protesty przeciwko podwyższeniu wieku emerytalnego doprowadziły do napięć między różnymi grupami wiekowymi. W dobie społeczeństwa starzejącego się ważne jest przeprowadzenie działań modernizujących system, aby odpowiadał realiom społecznym i gospodarczym. Natomiast politycy często zapominają, że reformy to też ludzie, którzy te zmiany muszą zaakceptować, aby reformy działały.

Sytuacja pod względem prowadzenia polityki wspierającej solidarność międzypokoleniową w polskim rządzie wydaje się skomplikowana. Z jednej strony polityka socjalna partii wspiera finansowo zarówno starszych, jak i młodszych. 0% PIT dla młodych, 300+, 500+ – wszystkie te programy mają na celu wesprzeć młodszą część społeczeństwa. Dla osób starszych dodatki do emerytury często stanowią ratunek, zwłaszcza dla emerytów, którzy dostają najmniejsze świadczenia. Natomiast z drugiej strony, narracja PiS-u jest ukierunkowana na starsze społeczeństwo, co poskutkowało wytworzeniem się znaczących podziałów między starszymi a młodszymi. Tradycyjne wartości, podparte nagonką na osoby LGBTQ+, obecność w pierwszym rzędzie na obchodach Radia Maryja czy krytyka Unii Europejskiej, nie robią na młodych ludziach wrażenia. Potwierdzają to sondaże: podczas badania przeprowadzanego w 2021 roku, jedynie 8% osób w wieku 18-24 lat zagłosowałoby na PiS^[12]. Gdyby w wyborach nie uczestniczyły zaś osoby, które ukończyły 60 roku życia, Prawo i Sprawiedliwość dostałoby jedynie 92 mandaty w Sejmie^[13]. Wskazuje to na fundamentalną różnicę światopoglądową, która wiąże się z wiekiem. Partia rządząca, zamiast niwelować podział między starszymi a młodszymi w celu budowania solidarności międzypokoleniowej, wykorzystuje sytuację podczas kampanii wyborczych. Zjawisko to zagraża kreowaniu zdrowego dialogu międzypokoleniowego, który dzisiaj jest niezwykle potrzebny, aby przeciwdziałać negatywnym skutkom starzejącego się społeczeństwa.

Należy także wspomnieć o dobrych praktykach rozwijania solidarności międzypokoleniowej, dzięki takim działaniom jak inicjatywa Unii Europejskiej z ogłoszeniem 2012 roku Europejskim Rokiem Aktywności Osób Starszych i Solidarności Międzynarodowej. Powodem stała się chęć ukazania, jaki wkład osoby starsze mają wobec społeczeństwa europejskiego, ale także to, by zachęcić europejskich polityków do podejmowania faktycznych inicjatyw na rzecz solidarności międzypokoleniowej^[14]. Wynikiem tej inicjatywy był projekt rządowy na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych, obejmujący lata 2014-2020^[15]. Do dofinansowania przyjęto i zrealizowano 2706 projektów na łączną kwotę 265,9 mln zł. Objęto wsparciem prawie 1,4 mln uczestników.

Dynamika udziału liczby uczestników w Programie ASOS w latach 2014-2020 w tym osób 60+
(źródło: dane zebrane przez Departament Polityki Senioralnej, MRiPS)

Wypracowane zostały ponadto rekomendacje dotyczące działań w zakresie rozwijania aktywnych form spędzania czasu wolnego przez seniorów, zwiększania kompetencji cyfrowych wśród seniorów, a także promowania współpracy międzypokoleniowej. Projekt na tyle się przyjął, że w 2020 roku ogłoszono kolejną edycję, która obejmuje lata 2021-2025.

Recepta na rozwijanie solidarności międzypokoleniowej

W obliczu społeczeństwa starzejącego się rośnie ryzyko trudności ekonomicznych. Może to doprowadzić do odsunięcia się od niektórych potrzeb starszych pokoleń; konieczne zatem okazuje się wypracowanie nowego społecznego modelu solidarności międzypokoleniowej. Potrzeba nam przede wszystkim dialogu i zrozumienia. Musimy ze sobą rozmawiać, aby poznać nasze potrzeby i nie odsuwać się od żadnych z nich. Solidarność międzypokoleniowa nie zostanie osiągnięta, jeżeli nie zaczniemy się nawzajem słuchać. Mimo, że funkcjonujemy oddzielnie, to tak naprawdę nie moglibyśmy bez siebie istnieć^[16]. Solidarność międzypokoleniowa to łącznik starszych i młodszych. Współpraca, która zmusza obydwie grupy do wyjścia ze swoich stref komfortu, aby solidaryzować się nawzajem zarówno poprzez aspekty materialne, takie jak płacenie składek czy niematerialne inicjatywy w postaci organizowania wydarzeń integrujących pokolenia. Musimy zrozumieć, że nie będziemy solidarni jako społeczeństwo, jeżeli nie osiągniemy równowagi. Solidarności międzypokoleniowej nie będzie, jeżeli jedna z grup wiekowych będzie się angażowała bardziej od drugiej. Oprócz dialogu potrzebne są także zmiany w polityce. Konieczny jest kompleksowy pakiet propozycji, uwzględniający zmiany w zakresie polityki edukacyjnej, zdrowotnej, rynku pracy czy polityki społecznej. W tym kontekście bardzo ważne jest stwarzanie okazji do wzajemnego poznawania się osób starszych i młodszych, budowania płaszczyzny porozumienia, a w konsekwencji solidarności międzypokoleniowej^[17].

 

 

 

 

1. Raport Światowej Organizacji Zdrowia World Report on Ageing and Health, Luksemburg 2015. ↑

2. Rodzina mała, model rodziny 2+1 lub 2+2. ↑

3. S. Maciejewski, Zasada solidarności między pokoleniami na przykładzie systemu emerytalnego, Lublin 2016, s. 81-82. ↑

4. G. Czapiewska, Solidarność międzypokoleniowa z perspektywy ekonomii i polityki społecznej, Słupsk 2020 s. 98. ↑

5. Aktywny senior, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2012, s. 7–12. ↑

6. https://www.instagram.com/ang_eneration/ [dostęp 2.06.2023]. ↑

7. Społeczna solidarność z osobami w starszym wieku, CBOS, Warszawa 2012, s. 5. ↑

8. Z. Woźniak, Solidarność międzypokoleniowa w społeczeństwie starzejącym się, s. 35. ↑

9. Aktywność osób starszych i solidarność międzypokoleniowa, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2018 s. 91. ↑

10. Jakub Sawulski, Iga Magda, Piotr Lewandowski, Czy polski system emerytalny zbankrutuje?, Instytut Badań Strukturalnych, Warszawa, 2019. ↑

11. S. Maciejewski op. cit., s. 88. ↑

12. Preferencje partyjne najmłodszych wyborców i ich ewolucja w ostatnich dekadach, Centrum Badania Opinii Społecznej, Warszawa 2021, s. 3. ↑

13. https://oko.press/dwa-swiaty-w-jednej-polsce-sondaz-oko-press [dostęp 27.05.2023]. ↑

14. Europejski Rok Aktywności Osób Starszych i Solidarności Międzypokoleniowej, Kopenhaga 2012 s. 5-7. ↑

15. Rządowy Program na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych, s. 24. ↑

16. A. Święcicka, Solidarność międzypokoleniowa: anachronizm czy szansa na nowoczesny wymiar zrównoważonej współodpowiedzialności społecznej?, Świat Idei i Polityki, Bydgoszcz 2015, s. 432. ↑

17. G. Czapiewska, Solidarność międzypokoleniowa z perspektywy ekonomii i polityki społecznej, Słupsk 2020, s. 101-102. ↑